«Τα τελευταία χρόνια της μαρτυρικής Ενετοκρατίας, στην βορειοανατολική πλαγιά ενός βουνού της Ανατολικής Κρήτης, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων περίπου από τη Νεάπολη Μεραμβέλλου (νομός Λασιθίου) αναπτύσσεται η Μονή Κρεμαστών για να πρωτοστατήσει  στα επόμενα σκληρά χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η κατασκευή του διήρκεσε από το 1593 μέχρι το 1622.
Πρόκειται για ένα από τα ιστορικότερα Μοναστήρια της ανατολικής Κρήτης με το Καθολικό του να είναι αφιερωμένο στους Αγίους Ταξιάρχας» αναφέρει η Ηγουμένη Χρυσοστομία Μοναχή της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών-Κρεμαστών.
Επίσης διευκρινίζει «Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Μονή Κρεμαστών, θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και πορεία της επανάστασης, αλλά θα δεινοπαθήσει. Δέχεται κατά καιρούς την καταστροφική μανία των Τούρκων, όμως επιβιώνει.
Οι Τούρκοι γνώριζαν ότι το ράσο ήταν φλάμπουρο που ηλέκτριζε και πύρωνε τις ψυχές του αγωνιζόμενου λαού και ότι οι ρασοφόροι ήταν πάντα μπροστάριδες και με κάθε προσωπική θυσία αγωνιζόταν για την ελευθερία, γι’ αυτό λεηλάτησαν και βεβήλωσαν το Μοναστήρι, όπως μας πληροφορεί το αρχείο του Μητροπολίτη Κρήτης Τιμοθέου Βενέρη με χρονολογία 27 Αυγούστου 1867. Η Μονή όμως άντεξε και παρόλο τις καταστροφές που υπέστει, στη μάχη της Μονής Κρεμαστών όπως ονομάστηκε, το Σεπτέμβριο του 1867, (η οποία γίνετε γνωστή σε μας από τον καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη), οι απώλειες των Τούρκων ήταν σημαντικές. Η νίκη και η ανύφωση της Εθνικής μας σημαίας μέσα στο μοναστήρι έδειξε για άλλη μια φορά ότι Στρατηγός και Μέγας καθοδηγητής σε όλες αυτές τις επιχειρήσεις ήταν ο κατ’ εξωχήν προστάτης της ο Αρχιστρατηνος Μιχαήλ.
Δικαίως λοιπόν χαρακτηρίστηκε ως το «μικρό Αρκάδι» της Ανατολικής Κρήτης.
Οι ευσεβείς όμως μοναχοί κατάφεραν, παρόλο τις δυσκολίες, με ζήλο και αυτοθυσία να ασχοληθούν ωσάν άλλοι Πατροκοσμάδες και με την ίδρυση κρυφού σχολειού και αργότερα πνευματικού κέντρου για περισσότερα από 100 χρονιά, διαδραματίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση της επαρχίας Μεραμβέλλου.
Ο ίδιος αυτός χώρος χρησιμοποιήθηκε και ως κρησφύγετο για τους αντιστασιακούς Άγγλους αγωνιστές της αντικατασκοπίας. Το συμμαχικό στρατηγείο τίμησε την Μονή για τις υπηρεσίες της αυτές.
Μετά από μεγάλη προσπάθεια του πρώτου Επίσκοπου Πέτρας Δωροθέου, το 1848 ιδρύετε το μοναδικό εις την περιφέρεια Δημόσιο Δημοτικό σχολείο στη Μονή Κρεμαστών. Ο Επίσκοπος προκειμένου να οργανώσει το σχολείο αυτό προσκαλεί από την Αστυπάλαια τον Ιερομόναχο Γρηγόριο Λυμπρίδη νια να διδάξει σε αυτό. Ο Γρηγόριος ήταν ο μοναδικός ιερομόναχος του Μεραμβέλλου που έφερε τον τίτλο του Πρωτοσύγκελου, τίτλος που δινόταν μόνο σε εγγράμματους μοναχούς, και πρόσφερε τις υπηρεσίες του ως δάσκαλος για 38 ολόκληρα χρόνια. Στο ίδιο σχολείο εδίδαξαν περιφανείς άνθρωποι της περιοχής και αποφοίτησαν από αυτό μορφές όπως ο Άγιος Πέτρας Μελέτιος Χλαπουτάκης. Ήταν ευτυχής συγκυρία να βρεθούν δύο μορφωμένοι κληρικοί να διδάξουν στο μοναστήρι, σε μια περίοδο που οι εγγράμματοι κληρικοί ήταν ελάχιστοι. Επίσης στο σχολείο αυτό μαθήτευσε και δίδαξε ο διακεκριμένος λογοτέχνης Διαλυνομιχάλης.
Αμέσως μετά την δείνη της επανάστασης του 1866-69, η οποία ήταν θα λέγαμε ένας γενικός ξεσηκωμός ολόκληρης της Κρήτης και όχι μόνο της περιοχής μας, η Οθωμανική κυβέρνηση προκειμένου να κατευνάσει τις πυρωμένες από τη φλόγα της λευτεριάς φυχές των Ελλήνων, αποφασίζει να τους παραχωρίσει αρκετά προνόμια.
Αυτό επιτεύχθηκε μετά από εισήγηση ενός χριστιανού πασά, του Κωστή Αδοσίδη πασά.
Με την ορθή πολιτική του στάση αλλά και με τη συμπάθεια που έδειχνε απέναντι στους ομοθρήσκους του Κρητικούς κατόρθωσε να επαναφέρει τη γαλήνη και την τάξη στον ταλαιπωρημένο τόπο μας. Για έδρα του προτίμησε το καινούριο χωριό (σημερινή Νεάπολη) και ύστερα από παραμονή δύο – τριών μηνών μεταφέρει την κατοικία του στην Ιερά Μονή Κρεμαστών στην οποία δίνει νέα πνοή και προοπτικές ανάπτυξης, μετατρέποντας την σε διοικητικό κέντρο του Νομού Λασιθίου.
Χτίζει μεγαλοπρεπή διαμερίσματα κατασκευάζει αποχετευτικό και υδρευτικό δίκτυο και υδρεύει από τα άφθονα νερά του μοναστηριού και της ευρύτερης περιοχής ακόμα και την Νεάπολη, ενώ χτίζει και τη βρύση στην είσοδο της Μονής, την πρόσοψη της οποίας γκρεμίζουν οι Ιταλοί μετατρέποντας την σε φυλακή την περίοδο της κατοχής. Δημιουργεί και φυτεύει δενδρόκηπους και ανθόκηπους στο μοναστήρι, από σπάνια φυτά και δέντρα, άγνωστα ως τότε στην Κρήτη.
Θα πρέπει τώρα να αναφέρουμε λίγα λόγια και για τον φλογερό πατριώτη, ιεράρχη Πέτρας Μελέτιο Χλαπουτάκη ανακηρύκτηκε από τους αγωνιστές αρχηγός της επανάστασης του1866-69.
Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την Εθνική του δράση τον καταδικάσει «εις τον δι’αγχόνη θάνατον».
Έπειτα από ενέργειες του Διοικητού Λασιθίου Κωστή Αδοσίδη πασά και του τότε Πατριάρχη Ιωακείμ ο Σουλτάνος ανακάλεσε το καταδικαστικό φιρμάνι το 1868.
Η προσφορά της Μονής συνεχίστηκε και μετά την Τουρκοκρατία. Τα κελιά της στέγασαν την Γεωργική Σχολή και τα κτήματα της φιλοξένησαν γεωπόνους καθηγητές και αγρότες μαθητές. Το 1931 ιδρύθηκε στη Μονή Γεωργικό Σχολείο όπου φοιτούσαν οι τρόφιμοι τόυ Ορφανοτροφείου Νεαπόλεως, το οποίο μετετράπη κατά το ήμισυ εις Γεωργικόν Ορφανοτροφείο, και κατά το έτερον ήμισυ παρέμεινε επαγγελματικό, ενισχυόμενο και με άλλους διδασκάλους τέχνης. Η Μονή παραχώρησε τα κτήματα της στη Γεωργική Υπηρεσία και έγινε πρότυπο αγρόκτημα στην περιφέρεια. Οι αγρότες του Μεραμβέλλου γνώρισαν έτσι πολλά άγνωστα για την περιφέρεια δέντρα, καρποφόρα, καλλωπιστικά και λωτούς.
Την περίοδο της Ιταλο-γερμανικής κατοχής το Μοναστήρι των Κρεμαστών έπαιξε σημαντικό ρόλο για τον τόπο. Αρχικά στεγάζει τα ορφανά του Εθνικού Ορφανοτροφείου Λασιθίου, αφού οι Ιταλοί καταλαμβάνουν όλα τα κτήρια των δημόσιων υπηρεσιών και τα αφήνουν άστεγα. Έπειτα όμως οι στρατιώτες θα προκαλέσουν τεράστιες καταστροφές. Κατασκάβουν τα περιβόλια και τα κτήματα του μοναστηρίου, ενώ κατακόβουν και όλα τα δέντρα γύρω από αυτό. Επίσης γκρεμίζουν την πρόσοψη της βρύσης, που έχτισε ο Αδοσίδης και τη μετατρέπουν σε κρατητήριο. Εκτός όμως από αυτά ύψωσαν και την Ιταλική σημαία στην είσοδο της Μονής και υποχρέωναν τους διαβάτες να τη χαιρετούν. Αμέσως όμως μετά την κατάληψη της Κρήτης αρχίζει η Εθνική Αντίσταση. Τότε μια ομάδα Άγγλων κομάντος επέλεξαν τη Μονή ως έδρα των συναντήσεων τους με τους Έλληνες πατριώτες. Από εκεί συντόνιζαν όλες τις ενέργειες για τα σαμποτάζ εναντίον του εχθρού. Περιέθαλψε και τροφοδότησε τους Άγγλους συμβάλλοντας αποφασιστικά στα χτυπήματα κατά των καταχτητών. Μάλιστα για το λόνο αυτό επικροτήθηκε με «εύφημων μνεία» από την Αγγλική Πρεσβεία.
Μετά το τέλος της κατοχής το Μοναστήρι είχε υποστεί μεγάλες λεηλασίες και καταστροφές. Παρόλα αυτά όμως στάθηκε και πάλι πολύτιμος αρωγός για την τοπική κοινωνία.|Το 1900 η Μονή Κρεμαστών κρίθηκε «διαλυτέα». Με την πατρική επέμβαση του Επισκόπου Πέτρας Τίτου Ζωγραφίδη η Μονή καταφέρνει και πάλι να σωθεί από αυτή την καταδικαστική απόφαση που δεν ξέρουμε τι αποτελέσματα θα μπορούσε να είχε φέρει τόσο νια το μοναστήρι όσο και για τον τόπο μας.
Έτσι με το νόμο «περί Εφεδρικών Ταμείων» και με το προεδρικό διάταγμα της 8 Ιουλίου του 1930 διαλυόταν όλες οι μονές του Νομού Λασιθίου εκτός από τη Μονή Τοπλού, στην οποία όριζαν την συγκέντρωση όλων των μοναχών και τη ρευστοποίηση της μοναστηριακής περιουσίας εντός τεσσάρων ετών. Και αυτή τη φορά η στοργική αγάπη της μητέρας Εκκλησίας με πρωτοστάτη τον Επίσκοπο Πέτρας Διονύσιο Μαραγκουδάκη, επιτυγχάνει την διατήρηση της Μόνης αλλά δεν καταφέρνει να σώσει την περιουσία της. Το μοναστήρι των Κρεμαστών κρίθηκε διατηρητέο το 1935, αλλά με ελάχιστη περιουσία. Επειδή όμως η υπόθεση του Ορθόδοξου μοναχισμού είναι απόρημα πνευματικού οδηγού-Γέροντος, ύστερα από πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου μας Μητροπολίτου Πέτρας και χερρονήσου κ. κ. Νεκταρίου, το 1991 ξεκίνησε μια προσπάθεια συντήρησης και αναστήλωσης του κτηριακού συγκροτήματος αλλά και ανάδειξης του κοινοβιακού μοναχισμού στον τόπο μας. Η Μονή θα μετατραπεί  σε γυναικεία το 1997.  Σήμερα στο εξωτερικό προαύλιο της έχει ανοικοδομηθεί τρίκλητος περικαλής Ναός αφιερωμένος στις Αγίες Μυροφόρες Γυναίκες οι οποίες ραίνουν το μοναστήρι με τα Αναστάσημα μύρα της αγάπης τους, θυμίζοντας μας το θαύμα της εκ βάθρων αναστάσεως του μοναστηριού».

Πηγή Περιοδικό Ην-Ων 20ο τεύχος