Του Δρ. Γιώργου Σ. Ατσαλάκη
Κατά το πέρασμα των ετών, σε κάθε οικονομία, υπάρχουν χρονικοί περίοδοι όπου τα επίπεδα των μισθών και των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών φτάνουν σε υψηλά επίπεδα τα οποία δεν αντιστοιχούν στην πραγματική παραγωγική ικανότητα της οικονομίας. Δηλαδή εμφανίζεται μια ανισορροπία στην οικονομία. Στην χώρα μας την προηγούμενη δεκαετία βιώσαμε μια τέτοια ανισορροπία, λόγο της αύξησης των μισθών και των τιμών, εξ αιτίας της έλευσης του ευρώ και της πρόσβασης σε δάνεια με χαμηλά επιτόκια. Το φθηνό δανεικό χρήμα δημιούργησε υψηλή ζήτηση με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι μισθοί και οι τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών. Οι επιχειρήσεις λόγω της αυξημένης ζήτησης είχαν υψηλότερα κέρδη και επομένως μπορούσαν να πληρώνουν υψηλότερους μισθούς.
Κάποια χρονική στιγμή, η παραπάνω ανισορροπία θα πρέπει να διορθωθεί, ώστε ολόκληρη η οικονομία να προσαρμοστεί σε ένα νέο χαμηλότερο επίπεδο ισορροπίας. Στο νέο αυτό επίπεδο οι μισθοί και οι τιμές θα αντιστοιχούν στην πραγματική παραγωγική ικανότητα της οικονομίας.
Συνήθως η διαδικασία προσαρμογής ξεκινάει όταν οι παράγοντες που δημιούργησαν την ζήτηση αρχίζουν να εξαλείφονται. Στην περίπτωση της Ελλάδος, αρχικά μειώθηκε η δυνατότητα δανεισμού με χαμηλά επιτόκια, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, λόγω του κινδύνου από την υπερβολικό δανεισμό της χώρας. Στη συνέχεια μειώθηκε δραστικότατα ο δανεισμός. Το δε κράτος δεν μπορούσε πλέον να δανειστεί καθόσον τα επιτόκια δανεισμού είχαν ξεπεράσει πάνω από 4 φορές το κανονικό επιτόκιο. Αποτέλεσμα ήταν η χώρα να καταφύγει στον δανεισμό από την γνωστή τρόικα.
Η μείωση λοιπόν του δανεισμού είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της ζήτησης η οποία σηματοδότησε την έναρξη της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε. Ακολούθησε η μείωση των πωλήσεων των επιχειρήσεων, με επίπτωση αρχικά, την μείωση των κερδών και στη συνέχεια την εμφάνιση ζημιών. Πρώτες οι επιχειρήσεις πρέπει να προσαρμοστούν στα νέα επίπεδα ζήτησης. Καθόσον στις περισσότερες επιχειρήσεις οι μισθοί αποτελούν ένα σημαντικό κόστος, η προσαρμογή ξεκινάει από το μισθολογικό κόστος. Μια επιχείρηση έχει δυο επιλογές να μειώσει το μισθολογικό κόστος. Η μια επιλογή είναι να μειώσει ποσοστιαία τους μισθούς όλων των εργαζομένων της, ώστε να μην κάνει απολύσεις προσωπικού. Η ύπαρξη κλαδικών συμβάσεων με υψηλούς μισθούς δεν επιτρέπει την ποσοστιαία μείωση των μισθών. Οπότε η άλλη επιλογή που έχει η επιχείρηση είναι οι απολύσεις προσωπικού. Και τότε εμφανίζεται η οδυνηρότερη και πιο τραγική συνέπεια της οικονομικής κρίσης: η ακούσια ανεργία.
Πολλές φορές όταν η ανισορροπία είναι εξαιρετικά μεγάλη, απατούνται ταυτόχρονα απολύσεις και μειώσεις μισθών. Οι μειώσεις μισθών είναι απαραίτητες ώστε να σταματήσουν οι περαιτέρω απολύσεις.
Λόγο της μείωσης της ζήτησης, οι επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να μειώσουν τις τιμές πώλησης των προϊόντων και των υπηρεσιών, όποτε η πίεση για περαιτέρω μείωση των μισθών θα συνεχίζεται. Εν τέλει, το επίπεδο ισορροπίας θα επέλθει στο σημείο όπου οι επιχειρήσεις θα παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες σε τέτοιο κόστος το οποίο θα καλύπτεται από τα έσοδα που θα μπορούν να αντλήσουν με βάση της δυνατότητες της οικονομίας. Στο σημείο αυτό θα σταματήσει να αυξάνεται η ανεργία για ένα διάστημα και κατόπιν επειδή η οικονομία θα έχει ισορροπήσει σε ένα χαμηλότερο επίπεδο τιμών και μισθών, θα ξεκινήσουν οι επενδύσεις και οι προσλήψεις ώστε να αρχίσει να μειώνεται η ανεργία.
Καθόσον ο καταναλωτής πλέον λαμβάνει μειωμένους μισθούς, αναμένει την μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών ώστε να ανακτήσει μέρος από την αγοραστική του δύναμη η οποία απωλέσθηκε από την μείωση των μισθών και την αύξηση της φορολογίας. Όσο πιο γρήγορα μειωθούν οι τιμές τόσα πιο γρήγορα θα αντισταθμιστεί η απώλεια τις αγοραστικής δύναμης των πολιτών.
Όμως η μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών λόγω της μείωσης της ζήτησης, μπορεί να καθυστερήσει να εμφανιστεί, ή εμφανίζεται μόνο σε ορισμένα προϊόντα ή σε κάποια προϊόντα μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και αύξηση, με αποτέλεσμα τα νοικοκυριά να μην αντέχουν πλέον την συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και να ξεσπούν κοινωνικές αναταραχές.
Έστω για παράδειγμα ότι μειωνόταν οι μισθοί κατά 25% σε όλους τους τομείς της οικονομίας, για να φθάσουν στο επίπεδο της πραγματικής παραγωγικής ικανότητα της χώρας. Εάν ακολουθούσε η μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών κατά 25%, θα είχε ως συνέπεια την αποκατάσταση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών. Η προσαρμογή των νέων μειωμένων μισθών και των τιμών στο νέο επίπεδο ισορροπίας σύμφωνα με την παραγωγική ικανότητας της χώρας, αποτελεί μια απαραίτητη φυσική διεργασία που θα πρέπει να γίνει στην οικονομία, ώστε να θα δώσει το έναυσμα για νέες επενδύσεις και κατ’ επέκταση νέες προσλήψεις, ώστε να μειωθεί η ανεργία.
Συνήθως απαιτούνται 2 έτη μέχρι να προσαρμοστούν οι τιμές σε μια υγιή οικονομία. Πολλές φορές όμως η ύπαρξη ιδιωτικών οργανωμένων συμφερόντων διαφόρων ομάδων, εμποδίζουν την παραπάνω φυσική διεργασία που πρέπει να υποστεί μια οικονομία για να ανακάμψει.
Ιδιωτικά συμφέροντα όπως, ιδιωτικές οργανώσεις, επαγγελματικές οργανώσεις, συντεχνίες, επιχειρηματικά καρτέλ τιμών, επιχειρηματικά τραστ, συνδικάτα, συμπαιγνίες κλπ., έχουν κάθε συμφέρον να αποτρέψουν την μείωση των μισθών και την μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών προκειμένου να κρατήσουν υψηλά κέρδη για τα μέλη τους, αδιαφορώντας για την εκτόξευση της ανεργίας στα ύψη και την μη προσαρμογή της οικονομίας στα νέα δεδομένα που έχει επιφέρει η μειωμένη ζήτηση. Ουσιαστικά υποσκάπτουν την ίδια την μακροχρόνια ευημερία τους, καθόσον η μη προσαρμογή μπορεί να σημαίνει την κατάρρευση κλάδων της οικονομίας αλλά ακόμα και ολόκληρης της χώρας με τεράστιες μακροχρόνιες οικονομικές συνέπειες στο σύνολο της χώρας.
Τα ιδιωτικά αυτά συμφέροντα έχουν καταφέρει, πιέζοντας αδύναμες κυβερνήσεις στο παρελθόν, να ψηφίσουν σειρές νόμων που προστατεύουν τα εισοδήματα τους και εκμεταλλεύονται, νόμιμα, (αλλά ηθικά είναι απαράδεκτο), το ευρύ κοινωνικό σύνολο σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος.
Επιτελούν μια σημαντική στρέβλωση στην λειτουργία της οικονομίας καθόσον εμποδίζουν την ανάπτυξη και την πλήρη απασχόληση, για τους παρακάτω λόγους:
α) αφιερώνουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους για να προστατεύουν τα συμφέροντα τους αντί για να παράγουν στην πραγματική οικονομία,
β) απορροφούν υπερβολικούς πόρους της οικονομίας σε μη παραγωγικές δραστηριότητες ή σε δραστηριότητες που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν με πολύ ελάχιστο κόστος επομένως εμποδίζουν την ανάπτυξη,
γ) καταβάλουν μειωμένη προσπάθεια και παρέχουν ελλιπείς υπηρεσίες και προϊόντα καθώς το εισόδημα τους είναι εξασφαλισμένο ότι θα εισπραχθεί με βάση τους προστατευτικούς νόμους που τους ευνοούν,
δ) επιβραδύνουν την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών που αυξάνουν την παραγωγικότητα, μειώνουν το κόστος και βελτιώνουν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα,
ε) εμποδίζουν την απλοποίηση των διαδικασιών και αυξάνουν την πολυπλοκότητα στη νομοθεσία και την γραφειοκρατία,
στ) εμποδίζουν την συνετή διακυβέρνηση της χώρας, τις ίσες ευκαιρίες, την κοινωνική κινητικότητα κλπ..
Οι σύγχρονες οικονομικές θεωρίες, υποδεικνύουν τα παραπάνω ιδιωτικά συμφέροντα, ως τα κύρια εμπόδια σε κάθε μεταρρύθμιση για την προσαρμογής μιας οικονομίας στα νέα επίπεδα ισορροπίας που απαιτεί η μειωμένη ζήτηση. Προτείνουν την ψήφιση νόμων από αδιάφθορες κυβερνήσεις που θα ανακαλούν κάθε νομοθεσία ή ρύθμιση που ευνοεί την δύναμη των ιδιωτικών συμφερόντων.
Παράλληλα απαιτείτε η θέσπιση αυστηρών νόμων κατά των τραστ και των καρτέλ τιμών ώστε να μην επιτρέπεται να χρησιμοποιείτε η ισχύς τους για να αποσπούν τιμές ή μισθούς πάνω από τα ανταγωνιστικά επίπεδα της αγοράς.
Με διάφορους τρόπους οι μισθοί στην χώρα μας, κατά το μεγαλύτερο μέρος, έχουν υποστεί την απαιτούμενη προσαρμογή στους περισσότερους τομείς. Αναμένεται όμως η μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών στα νέα επίπεδα ζήτησης ώστε να αποκατασταθεί η χαμένη αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Η μείωση αυτή έχει επιτευχθεί μόνο σε ελάχιστους τομείς οι οποίοι δεν ελέγχονται από ομάδες ιδιωτικών συμφερόντων. Τα παραπάνω ιδιωτικά συμφέροντα αντιστέκονται στην μείωση των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών που ελέγχουν, κρατούν τις τιμές υψηλά μέσα από μυστικές ή φανερές συμφωνίες, τραστ και καρτέλ τιμών, εμποδίζοντας την πλήρη προσαρμογή της οικονομίας. Όσο δε, περισσότερη δύναμη πίεσης διαθέτουν, τόσο πιθανόν είναι να κατορθώνουν να αυξάνουν τις τιμές, αντί να τις μειώνουν.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος κάθε νομοθεσία που ψηφίζεται από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία περιορίζει την δύναμη των ιδιωτικών συμφερόντων και διαλύει την ισχύ το καρτέλ τιμών διότι έτσι μόνο θα μπορέσουν να προσαρμοστούν οι τιμές στο επίπεδο της πραγματικής παραγωγικής ικανότητας της χώρας. Όσο πιο γρήγορα συμβεί η προσαρμογή της οικονομίας, τόσο πιο γρήγορα θα έρθει και η πολυπόθητη ανάπτυξη. Η ανάπτυξη θα μπορεί να διαρκέσει για πολλά χρόνια εφόσον οι μελλοντικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να νομοθετούν προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και όχι πλέον προς όφελος των ιδιωτικών ομάδων συμφερόντων.
Σε περίπτωση που η κυβέρνηση δεν καταφέρει να κάμψει τις αντιστάσεις των ιδιωτικών ομάδων συμφερόντων, ώστε να μειωθούν οι τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών, υπάρχει μόνο μια εναλλακτική λύση. Η λύση είναι ο υψηλός πληθωρισμός, ώστε οι τιμές να πληθωριστούν και να εξανεμιστούν. Ο πληθωρισμός αυτός μπορεί να συμβεί μόνο με την επιστροφή στη δραχμή και με την υποτίμηση της κατά 60-70% έναντι του ευρώ. Η επιστροφή στη δραχμή θα πρέπει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο καθόσον, θα είναι ολέθρια για την οικονομία και θα αφήσει τα σημάδια της για πάρα πολλά χρόνια σε όλο το φάσμα της οικονομίας.
Το κυριότερο όμως είναι ότι μια επιστροφή στη δραχμή, θα αφήσει ανέπαφη την ισχύ των ιδιωτικών συμφερόντων τα οποία σε πρώτη ευκαιρία θα εξακοντίσουν και πάλι, σε δυσθεώρητα ύψη τις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών που ελέγχουν. Μετά τους πρώτους μήνες της υποτίμησης, και ενώ θα νομίζουν όλοι ότι έγινε η προσαρμογή της οικονομίας, η ανέπαφη ισχύ των ιδιωτικών συμφερόντων, θα αυξήσει και πάλι τις τιμές, πράγμα που θα έχει ως αποτέλεσμα και αυτή η δεύτερη εναλλακτική λύση για την προσαρμογή της οικονομίας να αποτύχει. Αυτό για τον απλό πολίτη σημαίνει διπλάσια ή και τριπλάσια πραγματική απώλεια της αγοραστικής του δύναμης.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντί να αποδεχτούμε μια ελεγχόμενη μείωση των μισθών και των τιμών μέσω μεταρρυθμίσεων, και προσαρμογή της οικονομίας κατά μείον 25%, θα καταλήξουμε, σε μια βίαιη μείωση μείον 50-70%, προκειμένου να αποπληθωριστούν οι υψηλές τιμές, που η ισχύ των ιδιωτικών συμφερόντων κρατούν σε υψηλά επίπεδα.
Είναι λοιπόν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων με την ψήφιση κάθε νόμου που άμεσα ή έμμεσα μειώνει την ισχύ και την δυνατότητα των ομάδων ιδιωτικών συμφερόντων να καθορίζουν τιμές υψηλότερες από αυτές που απαιτεί η οικονομία. Το δημόσιο συμφέρον πρέπει επιτέλους να υπερισχύσει έναντι των συμφερόντων συγκεκριμένων ιδιωτικών ομάδων, οι οποίες μέχρι σήμερα έχουν απολαύσει απίστευτα οικονομικά οφέλη. Κάτω δε από την υπάρχουσα οικονομική κρίση, είναι η μόνη λιγότερο οδυνηρή διέξοδος προς την ανάπτυξη.
—————————
*Περισσότερες πληροφορίες για τον ρόλο των ιδιωτικών συμφερόντων βλέπε στο βιβλίο «Η άνοδος και η παρακμή των εθνών» του Mancur Olson.