«Στο Δήμο Ανωγείων βρίσκεται το κέντρο πληροφόρησης του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη καθώς και η έδρα του φορέα διαχειρίσεις του που τον αποτελούν το ΑΚΟΜ Α.Ε. και λειτουργεί με την βοήθεια του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης» επισήμανε σε συνέντευξη στο «Ην-Ων» ο Δήμαρχος Ανωγείων Μανώλης Καλλέργης.
Ερ. Ποια είναι τα προνόμια του γεωπάρκου του Ψηλορείτη;
Απ. Το γεωπάρκο του Ψηλορείτη εκτείνεται σε μια μεγάλη περιοχή της κεντρικής Κρήτης με γνωστά γεωλογικά χαρακτηριστικά όπως σπήλαια, σπηλαιόβαθρα, φαράγγια, καταβόθρες, απολιθώματα και αποτελεί γεώτοπος που δίνει πληροφορίες για την γεωλογική εξέλιξη της ιστορίας της Κρήτης όπου μπορεί να συναντήσει ο επισκέπτης της περιοχής σε όλο το χώρο του γεωπάρκου. Σπουδαίο κεφάλαιο του τόπου είναι εκτός του καταπληκτικού φυσικού περιβάλλοντος και η ομορφιά του τοπικού πολιτισμού της περιοχής του Ψηλορείτη. Σημεία αναφοράς αποτελούν ο αρχαιολογικός χώρος του Ιδαίου Άντρου, το σπήλαιο των Καμαρών, η Ζώμινθος, η Ελεύθερνα, το μοναστηράκι Σύρβιτος, η Αξός, η Τύλισσος και άλλα μοναστήρια όπως το Αρκάδι, το Δισκούρι, ο Βόσσακος, η Χαλέπα, το Βροντήσι, η Καλοείδενα κ.α. Ακόμα συναντάς ιστορικούς τόπους με τα Μιτάτα και τους βοσκούς τους, ζωντανά χωριά με πανηγύρια, γιορτές, φεστιβάλ και ποιοτικά τοπικά προϊόντα που αποτελούν βάση της κρητικής διατροφής καθώς και παραλίες και τουριστικά μέρη με σύγχρονη ανάπτυξη. Η ενδοχώρα λοιπόν του Γεωπάρκου έχει ποιότητα στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, είναι ιδανικός τόπος για ψαγμένου επισκέπτες και προτείνετε για ποικίλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, περιηγητικού, φυσιολατρικού, γεωτουρισμού, χειμερινού, εκκλησιαστικού, γευστικού, ιστορικού, πολιτιστικοί. Τουρισμού δηλαδή που εστιάζει στο περιβάλλον, την ανθρώπινη ζωή και την δημιουργία του ντόπιου πληθυσμού.
Ερ. Ποιες περιοχές περιλαμβάνει;
Απ. Το φυσικό πάρκο του Ψηλορείτη εκτείνεται σε οχτώ δήμους της κεντρικής Κρήτης γύρω από την οροσειρά του Ψηλορείτη. Περιλαμβάνει ολόκληρους τους δήμους των Ανωγείων του Μυλοποτάμου και του Αρμαριού και μέρους του Δήμου Ρεθύμνης (Ελεύθερνα-Αρκάδι), αγίου Βασιλείου, Φαιστού, Γόρτυνας και Μαλεβιζίου.
Ερ. Ποιες περιηγήσεις μπορούν να γίνουν;
Απ. Στο Δήμο Ανωγείων βρίσκεται το κέντρο πληροφόρησης του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη καθώς και η έδρα του φορέα διαχειρίσεις του που τον αποτελούν το ΑΚΟΜ Α.Ε. και λειτουργεί με την βοήθεια του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπηστιμίου Κρήτης. Ακόμα περιηγήσεις γίνονται και από το Ηράκλειο και από το Ρέθυμνο ανάλογα τον επιθυμητό προορισμό του επισκέπτη. Υπάρχουν πολλές προτάσεις για μονοήμερες διαδρομές, διήμερες ή τριήμερες εκδρομές με τη δυνατότητα διανυκτέρευσης σε χωριά με ανάλογες υποδοχές τόσο στη Βόρεια πλευρά του Ψηλορείτη όπως τα Ανώγεια, την Αξό, το Πάνορμο όσο και στη νότια μεριά όπως στο Αμάρι, το Ζαρό, τη Γέργερη, τον Κρουσώνα και αλλού. Στην ιστοσελίδα του Φυσικού πάρκου παρέχονται πληροφορίες για τις διαδρομές και για τους γεώτοπους που θα μπορέσει να βρει κάθε ενδιαφερόμενος επισκέπτης καθώς και να διαμορφώσει το δικό του πρόγραμμα ανάλογα με τον προορισμό και την εποχή που τον ενδιαφέρει ώστε να γνωρίσει τον τόπο τους, ανθρώπους και τον πολιτισμό μας.
Ερ. Ποιό είναι το ιστορικό του Γεωπάρκου;
Απ. Το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη ιδρύθηκε το 2001 από την εταιρία Α.Κ.Ο.Μ.Μ. – Ψηλορείτης Αναπτυξιακή Α.Ε. Ο.Τ.Α. με την επιστημονική υποστήριξη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Λόγω της πλούσιας γεωποικιλότητας, του πανέμορφου τοπίου και της αναμφισβήτητης ιστορίας και παράδοσής του, το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη εντάχθηκε, από την ίδρυσή του κιόλας, στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και λίγο αργότερα στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, επιτυγχάνοντας έτσι την παγκόσμια αναγνώριση του τόπου αυτού.
Έκτοτε το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη σε συνεργασία με τους Δήμους του Πάρκου και άλλους αρμόδιους φορείς έχει αναπτύξει την κατάλληλη υποδομή για να παρέχει τόσο στους φιλοξενούμενούς του όσο και στους μόνιμους κατοίκους του μία ποιοτική ζωή σε ένα πρότυπο μη αστικό περιβάλλον.
Σήμερα το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη συμμετέχει ενεργά στις παγκόσμιες προσπάθειες για την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και της βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης μέσω του γεωτουρισμού και άλλων μορφών εναλλακτικών τουρισμού.
Ερ. Ποιά είναι η διαχείριση του Γεωπάρκου;
Απ. Είναι γεγονός ότι η προστασία και διαχείριση περιοχών όπως o Ψηλορείτης, στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται χωρίς να παίρνεται υπόψη η ανθρώπινη δραστηριότητα που αναπτύσσεται παράλληλα.
Όμως στις περισσότερες από αυτές της περιοχές το φυσικό περιβάλλον αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του «τοπικού κεφαλαίου» τους. Ως τοπικό κεφάλαιο θεωρείται το σύνολο των πόρων που υλικών και άυλων που διαθέτει μια περιοχή. Η «χωρική προσέγγιση» στην ανάπτυξη της υπαίθρου της Ευρώπης και ιδιαίτερα των ορεινών περιοχών, προϋποθέτει ότι οι περιοχές αυτές μπορούν να σταθούν «ανταγωνιστικά» στο διεθνές οικονομικό γίγνεσθαι, αξιοποιώντας τα στοιχεία του περιβάλλοντος τους, και διαμορφώνοντας μέσα από αυτά μια «διακριτή» αναπτυξιακή πρόταση.
Σε μια τέτοια κατεύθυνση δεν μπορούν να δράσουν αποτελεσματικά οι κλασσικές μέθοδοι διαχείρισης όπου τον αποκλειστικό ρόλο έχει το κράτος και η τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά η συντονισμένη διαχείριση μέσα από σχήματα συνεργασίας κράτους – τοπικής αυτοδιοίκησης – κοινωνικών εταίρων
– ερευνητικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων κ.α.
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Α.Κ.Ο.Μ.Μ. – ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ Α.Ε ΟΤΑ διαπιστώνοντας τα παραπάνω και αξιολογώντας τις μέχρι σήμερα ενέργειες του Φυσικού Πάρκου και τη δυναμική που αυτό έχει ως ένα εργαλείο ανάδειξης και προστασίας του Φυσικού και Πολιτισμικού περιβάλλοντος του Ψηλορείτη, έκρινε ότι έπρεπε δημιουργηθεί η Επιτροπή Διαχείρισης του ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ.
Στην Επιτροπή παραχωρήθηκαν συγκεκριμένες αρμοδιότητες από το Δ.Σ., (σύμφωνα με την δυνατότητα που δίνει το καταστατικό του αναπτυξιακού φορέα), καθιστώντας την ουσιαστικά ένα παράπλευρο προς το Διοικητικό Συμβούλιο όργανο.
Η Επιτροπή εκτός των άλλων συντελεί στην διακριτή και αυτοτελή λειτουργία του ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ως τμήματος του αναπτυξιακού φορέα.
Σκοπός του Δ.Σ. ήταν η σύνθεση της επιτροπής να αποτελείται από εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, Δημοσίων υπηρεσιών, επιστημονικών και ερευνητικών φορέων, κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης αλλά και συλλογικών επιχειρηματικών φορέων.
Στην συνέχεια ακολούθησε διαβούλευση με φορείς που είχαν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και οριστικοποιήθηκε ποιοι από αυτούς θα συμμετείχαν στην επιτροπή.
Οι φορείς που συμμετέχουν τελικά στην Επιτροπή Διαχείρισης του ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ είναι οι εξής:
• ΑΚΟΜΜ-ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ Α.Ε. ΟΤΑ (Δύο Δήμαρχοι μέλη του Δ.Σ.)
• Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ένα μέλος)
• Διεύθυνση Περιβάλλοντος Περιφέρειας Κρήτης (ένα μέλος)
• Διεύθυνση Δασών Περιφέρειας Κρήτης (ένα μέλος)
• Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων (ένα μέλος)
• Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών (ένα μέλος)
• Γεωγραφικό Δίκτυο ΓΗ ΤΟΥ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Α.Ε. (ένα μέλος)
• ΓΕΩΤΕΕ – Παράρτημα Κρήτης (ένα μέλος)
Η Επιτροπή λειτουργεί βάσει ενός συγκεκριμένου κανονισμού λειτουργίας.
Ερ. Ποιά είναι η θέση του Γεωπάρκου;
Απ. Το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη βρίσκεται στην κεντρική Κρήτη και περιλαμβάνει την οροσειρά του Ψηλορείτη και τη βόρεια προέκτασή της στην οροσειρά του Κουλούκωνα. Διοικητικά εντάσσεται στους νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνου. Εχει έκταση περίπου 1.200 τετρ. χιλιόμετρα.
Ερ. Ποιά είναι η πρόσβαση του;
Απ. Η πρόσβαση στο Φυσικό Πάρκο γίνεται:
• ανατολικά από την πόλη του Ηρακλείου μέσω της επαρχιακής οδού που περνάει από τον κόμβο Γαζίου και συνδέει διαδοχικά Τύλισο, Γωνιές, Ανώγεια,
• δυτικά από την πόλη του Ρεθύμνου μέσω της παλαιάς εθνικής οδού που συνδέει διαδοχικά Πέραμα, Γαράζο, Αξό, Ανώγεια,
• νότια από τον οδικό άξονα που συνδέει Ηράκλειο, Αγία Βαρβάρα, Γέργερη, Ζαρό, Καμάρες, Φουρφουρά, Αγία Φωτεινή, Αρκάδι, Μαργαρίτες, Πέραμα, Ρέθυμνο,
• βόρεια από τη νέα εθνική οδό Ηρακλείου – Ρεθύμνου στρίβοντας αριστερά στον κόμβο Σίσες – Αλόιδες,
• βόρεια από την παλαιά εθνική οδό που συνδέει Ηράκλειο, κόμβο Γαζίου, Μάραθο, Δαμάστα, Γαράζο, Αξό, Ανώγεια.
Η πρόσβαση στις περιοχές του Πάρκου εξυπηρετείται από το δίκτυο δρομολογίων των υπεραστικών λεωφορείων (ΚΤΕΛ) του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου.
Η πρόσβαση στην Κρήτη γίνεται είτε μέσω της πόλης του Ηρακλείου που διαθέτει καθημερινά δρομολόγια πλοίων και αεροπλάνων, είτε μέσω της πόλης των Χανίων που διαθέτει καθημερινά δρομολόγια πλοίων.
Ερ. Που έχει ενταχθεί το Πάρκο;
Απ. Το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη εντάχθηκε, από την ίδρυσή του κιόλας, στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, επιτυγχάνοντας έτσι την παγκόσμια εξάπλωση της φήμης αυτού του τόπου.
Το Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων αποτελείται σήμερα από 35 περιοχές που εργάζονται από κοινού για τη διατήρηση και ανάδειξη της γεωλογικής τους κληρονομιάς, μέσα από ολοκληρωμένες δράσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιοχών τους. Το Δίκτυο δημιουργήθηκε με σκοπό την προστασία, ανάδειξη και προβολή τόσο της γεωλογικής, όσο και της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αγροτικών περιοχών της Ευρώπης, αναπτύσσοντας και προωθώντας εκπαιδευτικές και γεωτουριστικές δραστηριότητες με υψηλές ποιοτικά προδιαγραφές.
Τα μέλη αξιολογούνται κάθε τέσσερα χρόνια από ειδικούς του Δικτύου και άλλων Διεθνών Οργανισμών με στόχο τη διασφάλιση σε κάθε περιοχή υψηλών ποιοτικών χαρακτηριστικών. Όλα τα μέλη του Δικτύου είναι αυτόματα και μέλη του Δικτύου των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO.
Ερ. Ποιοί ειναι οι Γεωτόποι του Ψηλορείτη;
Απ. Τα μνημεία της γης και οι γεώτοποι του Ψηλορείτη είναι διάσπαρτοι σε όλη την έκτασή του. Περιλαμβάνουν μοναδικούς σχηματισμούς πετρωμάτων, θέσεις απολιθωμάτων, εντυπωσιακές μορφές του αναγλύφου, σπήλαια και άλλες καρστικές μορφές, πτυχώσεις και ρήγματα των πετρωμάτων, ιδιαίτερα σημαντικές για το φυσικό περιβάλλον εμφανίσεις νερού, στοιχεία αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με την πέτρα και το ανάγλυφο, που όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της Γης και του ανθρώπου στον Ψηλορείτη.
Πολλοί από αυτούς τους γεώτοπους γειτνιάζουν μεταξύ τους και συνδυαστικά μπορούν να αναπλάσουν μικρά κομμάτια της γεωλογικής ιστορίας του βουνού. Άλλοι πάλι έχουν κοινά γεωλογικά και φυσικά χαρακτηριστικά που ο ένας συμπληρώνει τον άλλο και όλοι μαζί μια πλήρη θεματική εικόνα του βουνού. Για τους παραπάνω λόγους, αλλά και για τις ανάγκες ανάδειξής τους πολλοί γεώτοποι έχουν ομαδοποιηθεί σε επιμέρους υποπεριοχές.
Έτσι, έχουν οριοθετηθεί ως υποπεριοχές η «τομή των Ταλαίων Ορέων: ένα ταξίδι 250 εκατομμυρίων χρόνων στο παρελθόν» στην οροσειρά του Κουλούκωνα, τα «καρστικά τοπία του Ψηλορείτη» στην ορεινή ζώνη του βουνού, «από το βουνό στον κάμπο» που περικλείει τους ανατολικούς και νότιους πρόποδες του βουνού, τα «γκρεμνά του Αμαρίου» στην ομώνυμη κοιλάδα και το «σπηλαιοπάρκο» που περιλαμβάνει τα σημαντικότερα σπήλαια του Ψηλορείτη. Παράλληλα, υπάρχουν και επιμέρους γεώτοποι που για διάφορους λόγους δεν έχουν ενταχθεί σε κάποια από τις υποπεριοχές αυτές και διακρίνονται ως μεμονωμένοι σχηματισμοί.
Η παρουσίαση στη συνέχεια των σημαντικότερων γεωτόπων του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη θα ακολουθήσει την παραπάνω διάκριση των υποπεριοχών. Οι περισσότεροι από τους γεώτοπους αυτούς είναι προσβάσιμοι από το υπάρχον οδικό δίκτυο, άλλοι μόνο μέσω ορειβατικών μονοπατιών ενώ μερικοί έχουν συνδεθεί με δίκτυο περιπατητικών διαδρομών. Σε αρκετές από τις θέσεις έχουν ή πρόκειται να αναρτηθούν από το Φυσικό Πάρκο ή άλλους Τοπικούς Φορείς ενημερωτικές πινακίδες.
Ερ. Ποιά είαι η χλωρίδα του;
Απ. Ο Ψηλορείτης με την αγριάδα της ζωής και της φύσης είναι ένας αληθινός παράδεισος προικισμένος με ψηλές κορυφές, με όμορφα οροπέδια, ρεματιές με πηγές και ποτάμια που προσφέρουν απλόχερα νερό, δάση γεμάτα ζωή, πετρώματα που αναδύθηκαν από τα βάθη της γης, φαράγγια-πόρτες του μεγάλου βουνού, σπηλιάρια-καταφύγια αγριμιών, πλούσιες κοιλάδες και καλλιεργημένες εκτάσεις στα πιο πεδινά.
Το ανάγλυφο του Ψηλορείτη ευνόησε την ανάπτυξη της βλάστησης, έτσι ώστε κατά περιοχές να παρατηρούνται διαφορετικές μορφές χλωρίδας. Στα φαράγγια υπάρχει ο σημαντικότερος ίσως πλούτος. Στο φαράγγι του Γάφαρη στο δάσος του Ρούβα, μπορεί να δει κανείς πρίνους, τεράστια κυπαρίσσια και λιοπρίνια, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν πολλά ενδημικά φυτά, το κρητικό άρον, το κρητικό κυκλάμινο και δύο ενδημικές ορχιδέες, το κρητικό κεφαλάνθηρο και το λυπητερό. Στα πιο δύσβατα φαράγγια των Βοριζίων και των Καμαρών μπορεί να θαυμάσει κανείς υπέροχα χασμόφυτα, αρκετά από τα οποία είναι ενδημικά της Κρήτης, όπως η πετρομάρουλα, το υπέρικο του Δία, και το φυτό-σύμβολο της Κρήτης ο δίκταμος. Το φαράγγι της Πατσού μεγάλο βοτανικό ενδιαφέρον καθώς περιλαμβάνει γιγάντια πλατάνια, μικροσκοπικές σολένοψις, αζίλακες και ενδημικά βερμπάσκο. Όμως και στο Γωνιανό φαράγγι ο επισκέπτης θα μαζέψει ρίγανη και θα θαυμάσει τις σταιχελίνες, τις κενταύριες, το ενδημικό πλουμί και τα φθινοπωρινά κυκλάμινα. Τα οροπέδια είναι επίσης περιοχές με ιδιαίτερη βλάστηση και μοναδικά είδη.
Η ενδημική κόκκινη τουλίπα στο οροπέδιο Ιούς Κάμποι στο Αμάρι εξαπλώνεται εντυπωσιακά καθώς και ο κρόκος και η νευρίδα, ένα έρπων ενδημικό φυτό της Κρήτης στο οροπέδιο της Νίδας. Στα οροπέδια γύρω από το Σκοίνακα φυτρώνει το σπανιότερο φυτό της Κρήτης, η χορστρισέα που κινδυνεύει με εξαφάνιση λόγω της βόσκησης. Η γεωλογική και κλιματική ποικιλομορφία του βουνού, αντικατοπτρίζεται στους διάφορους τύπους βλάστησης. Οι δενδρώδεις μορφές βλάστησης, σχηματίζουν άλλοτε μικρές συστάδες και άλλοτε εκτεταμένα δάση.
Το δάσος του Ρούβα ένα από τα μεγαλύτερα της Κρήτης έχει γιγαντόσωμους πρίνους και ανάμεσα τους φυλλοβόλα σφεντάμια. Εδώ βρίσκεται ένας σημαντικός βιότοπος του ενδημικού δέντρου της Κρήτης, της αμπελιτσιάς, η οποία, λόγω της σπανιότητάς της, αναφέρεται συχνά και ως «Ανέγνωρο δέντρο». Ένα μικρότερο αλλά εξίσου εντυπωσιακό πρινοδάσος βρίσκεται στο Βρωμονερό του Κρουσώνα.
Στις νότιες παρυφές του βουνού συναντάμε δάση με κυπαρίσσια και τραχεία πεύκη, ενώ οι φυλλοβόλες βελανιδιές είναι παρούσες κοντά στο χωριό Μαργαρίτες και στα Βρουλίδια των Ανωγείων. Πολύ εντυπωσιακά δέντρα είναι οι τρικοκιές και οι αγριαχλαδιές που σπάζουν όταν καρποφορούν τη μονοτονία των οροφρυγάνων. Αξιόλογα είναι το δάσος του μέσα Μυλοποτάμου και το πρινοδάσος στην Κάλυβο. Σε σχέση με τα δάση, τα φρύγανα έχουν σαφώς μεγαλύτερη βιοποικιλότητα.
Την άνοιξη και το καλοκαίρι οι χαμηλές πλαγιές του Ψηλορείτη γεμίζουν από χρώματα και αρώματα: ασπάλαθοι, αχινοπόδια, θρύμπες, θυμάρια, φασκομηλιές, υπέρικα, αστοιβίδες, φλώμοι που χρησιμοποιούν αγκάθια για προστασία από τα ζώα, χνούδια και αλλαγή του φυλλώματος τους για την προστασία από την αφυδάτωση, αρώματα για προσέλκυση εντόμων ή απώθηση εχθρών.
Επίσης συναντάμε ασφοδέλους, κυκλάμινα, ορέαστρα, τουλίπες, δρακοντιές και ποικιλία από ορχιδέες. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα τα φρύγανα κυρίως λόγω ανέμων και χιονιού είναι πιο χαμηλά, και λόγω χρόνιας βόσκησης αγκαθωτά. Βρίσκουμε ακόμα γαλαστοιβίδες, αστράγαλους, κεντούκλες, λουτσιές, ακανθολίμονες, χιονοδόξες, κολχικά και κρόκους. Οι θάμνοι που συνιστούν την μακκία βλάστηση είναι αειθαλείς.
Χαρουπιές, αγριελιές, σκίνοι, θαμνοκυπάρισσα, δάφνες, κουμαριές που αντιστέκονται στην ξηρασία του κρητικού καλοκαιριού με σκληρά δερματώδη φύλλα, και βαθιές ρίζες. Αδιάβατες συστάδες δημιουργούν τα ρείκια και οι κουμαριές στις βόρειες πλαγιές του Κουλούκωνα.
Ερ. Ποιά είναι η πανίδα;
Απ. Ο γεωλογικός πλούτος του Ψηλορείτη, η έντονη γεωμορφολογία και η ποικιλία των πετρωμάτων είναι υπεύθυνα για την παρουσία μιας απίστευτης ποικιλίας ζώων που επιβιώνουν στις μικροκλιματικές συνθήκες κάθε περιοχής.
Εκατοντάδες πουλιά βρίσκουν εδώ τόπους για φώλιασμα, για κυνήγι, για ξεκούραση από την καταπόνηση της μετανάστευσης ή μέρη για να ζευγαρώσουν. Εδώ επιβιώνει ένας από τους ελάχιστους εναπομείναντες πληθυσμούς του κρητικού αγριόγατου, του ζώου-φάντασμα για τους ερευνητές.
Στα σπλάχνα του Ψηλορείτη ζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια βουβά (και τυφλά!) εκατοντάδες μικροσκοπικά ζωύφια, σκαθάρια, σαλιγκαράκια, σαραντποδαρούσες και ισόποδα.
Η απομόνωση της Κρήτης, καθιστά τον ορεινό όγκο ένα από τα σπουδαιότερα «σημεία» υψηλής βιοποικιλότητας και ενδημισμού στην Ελλάδα και οδήγησαν στην ένταξή του στο Δίκτυο NATURA.
Στον Ψηλορείτη ζει ο κοκκαλάς ή γυπαετός, ένα από τα μεγαλύτερα και θεαματικότερα αρπακτικά πουλιά της Ευρώπης. Ο κρητικός πληθυσμός του πουλιού αυτού, είναι ίσως ο τελευταίος βιώσιμος σ’ ολόκληρα τα Βαλκάνια μια και η χρήση δηλητηρίων και η αλόγιστη ανάπτυξη οδήγησαν το πουλί σε αφανισμό από την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ φαίνεται πως το τελευταίο του καταφύγιο είναι η Κρήτη.
Οι γύπες (όρνια) του Ψηλορείτη επίσης αφήνουν άφωνο τον περιπατητή των βουνών με το μεγαλόπρεπο «ομαδικό» τους πέταγμα δημιουργώντας μεγάλες αποικίες και φωλιάζοντας σε απόκρημνες βραχοσκεπές και «πατάρια», πάντα κόντρα στους αέρηδες που χρησιμοποιούν για ν’ ανέβουν ψηλά και ν’ αναζητήσουν κουφάρια στη γη, μια και τρέφονται αποκλειστικά με νεκρά ζώα. Οι περισσότερες φωλιές στην Ίδη, βρίσκονται προς το Αμάρι και την Πάνω Ριζά, χρησιμοποιώντας τις βόρειες ομαλές πλαγιές του Μυλοποτάμου για ψάξιμο τροφής. Πλήθος ακόμη αρπακτικών, συμπληρώνει το ορνιθολογικό οδοιπορικό του Ψηλορείτη: χρυσαετοί, πετρίτες, σπιζαετοί, γερακίνες και βραχοκιρκίνεζα.
Στην περιοχή του Ψηλορείτη θα συναντήσουμε και τα τρία είδη των κρητικών αμφιβίων: τον πράσινο φρύνο, τον κρητικό δενδροβάτραχο και τον κρητικό βάτραχο, όλα τα είδη των κρητικών ερπετών (σαμιαμίθια, σαύρες και τα τέσσερα είδη φιδιών του νησιού), καθώς και τα περισσότερα θηλαστικά της Κρήτης. Μοναδική και θλιβερή απουσία από την Ίδη αποτελεί το αγρίμι, είδος που εξοντώθηκε από το βουνό με την εξάπλωση των πυροβόλων όπλων τον 20ο αιώνα. Πολλές σπηλιές και βάραθρα της περιοχής, φιλοξενούν αποικίες από προστατευόμενα χειρόπτερα (νυχτερίδες), με ξεχωριστές τη σπηλιά των Έρφων στον πεδινό Μυλοπόταμο (φιλοξενεί αρκετές εκατοντάδες άτομα), τη σπηλιά του Καμηλάρη στην Τύλισο (με τέσσερα τουλάχιστον είδη σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς), το σπήλαιο Χώνος στο Σάρχο του Κρουσώνα το οποίο φιλοξενεί δεκάδες άτομα από πέντε διαφορετικά είδη, το σπήλαιο των Καμαρών και πολλά άλλα.
Μεταξύ των ασπόνδυλων, τα σαλιγκάρια, τα ισόποδα και αρκετές οικογένειες εδαφόβιων σκαθαριών παρουσιάζουν στενο-ενδημικές μορφές που εξαπλώνονται αποκλειστικά στον ορεινό όγκο της Ίδης. Δεκαεπτά από τα είδη σαλιγκαριών του Μυλοποτάμου είναι κρητικά ενδημικά είδη.
Πρόσφατες μελέτες «θερμών» σημείων βιοποικιλότητας με βάση την ασπόνδυλη πανίδα της νότιας Ελλάδας, αναδεικνύουν τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη στο δεύτερο σπουδαιότερο τέτοιο σημείο της νότιας Ελλάδας.
Ερ. Ποιό είναι το Κλίμα;
Απ. Σε γενικές γραμμές το κλίμα της Κρήτης ανήκει στον τύπο του χερσαίου μεσογειακού κλίματος. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι η γλυκύτητα και η ηπιότητα. Από την άποψη της ηπιότητας και των μεταβολών το κλίμα της Κρήτης θεωρείται προνομιούχο και οφείλεται στην κεντρική θέση που κατέχει η νήσος στην ανατολική Μεσόγειο.
Ο χειμώνας είναι ήπιος, συντελώντας σε αυτό η συχνή άφιξη στην περιοχή των θερμών και υγρών αερίων μαζών από τα νοτιοδυτικά. Αντίθετα το καλοκαίρι, κυρίως ο Αύγουστος, χαρακτηρίζεται από τους βόρειους ανέμους που προσφέρουν τα δροσερά μελτέμια.
Το καλοκαίρι είναι ζεστό με θερμότερο μήνα τον Ιούλιο με μέγιστη τιμή θερμοκρασίας τους 30° C και ελάχιστη τους 22° C. Η περίοδος του καλοκαιριού διαρκεί από τον Ιούνιο ως τον Σεπτέμβριο και οι μήνες Ιούλιος – Αύγουστος είναι σχεδόν άνομβροι. Η ηλιοφάνεια πλησιάζει τις 300 ημέρες το χρόνο.
Ο χειμώνας αρχίζει συνήθως κατά τα μέσα Δεκεμβρίου. Στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές είναι ήπιος ή και θερμός, ενώ στις ορεινές περιοχές είναι ήπιος ή ψυχρός. Τέλος σε ένα πολύ μικρό μέρος των πολύ ορεινών περιοχών επικρατεί χειμώνας δριμύς με έντονες χιονοπτώσεις και χαρακτηριστικά αλπικού τοπίου. Ο Ψηλορείτης σκεπάζεται με χιόνι και διατηρείται στα λευκά μέχρι την άνοιξη, ενώ σε χαράδρες και ανήλιαγα σημεία το χιόνι παραμένει και το καλοκαίρι.
Οι περισσότερες βροχοπτώσεις γίνονται κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο. Το χειμώνα ή μέγιστη τιμή θερμοκρασίας είναι 16° C και η ελάχιστη 9° C.
Ερ. Ποιά είναι τα Εκπαιδευτικά προγράμματα;
Απ. Το Φυσικό Πάρκο έχει αναπτύξει δυο ειδικές Μουσειοσκευές που αφορούν σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης τα οποία υλοποιούνται από σχολικές ομάδες στην αίθουσα και στο πεδίο. Οι Μουσειοσκευές έχουν αποσταλεί σε όλα τα σχολεία του Φυσικού Πάρκου και βρίσκονται στη διάθεση άλλων ομάδων στις εγκαταστάσεις του Πάρκου στα Ανώγεια.
«Το Υπόγειο Ταξίδι του Νερού»
Πρόκειται για μία Μουσειοσκευή που εστιάζεται στην πορεία του νερού πάνω και μέσα στα ασβεστολιθικά βουνά και στα επιμέρους οικοσυστήματα που δημιουργεί, δηλαδή οροπέδια, σπήλαια και πηγές.
Περιλαμβάνει δραστηριότητες εντός και εκτός αιθουσών, παρατηρήσεις πεδίου, συλλογή και επεξεργασία δεδομένων, παιγνίδια και άλλες δραστηριότητες.
«Τα Οροπέδια του Ψηλορείτη»
Η Μουσειοσκευή αυτή εστιάζει στις μοναδικές μορφές ζωής και τα οικοσυστήματα που φιλοξενούν τα οροπέδια του Ψηλορείτη. Επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα είδη, όπως ο Κρητικός Αγριόγατος, η Πεταλούδα του Ψηλορείτη και πολλά άλλα. Συνδυάζοντας δραστηριότητες πεδίου, ψυχαγωγίας και εξερεύνησης διερευνώνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ζώων και φυτών της περιοχής καθώς και τα ιδιαίτερα οικοσυστήματα.
Ερ. Που λειτουργεί το Κέντρο Πληροφόρησης;
Απ. Το Κέντρο Πληροφόρησης του Φυσικού Πάρκου Ψηλορείτη λειτουργεί στα Ανώγεια, σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο στις κτιριακές εγκαταστάσεις του «ΑΚΟΜΜ-ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» όπου με διοράματα και ειδικές εφαρμογές γίνεται η ανάδειξη – προβολή και πληροφόρηση των δραστηριοτήτων του και εν γένει η προβολή των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της περιοχής μέσα από μόνιμες εκθέσεις και εκδηλώσεις.
Το κύριο έργο του Κέντρου Πληροφόρησης είναι η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση όχι μόνο των επισκεπτών, αλλά και μαθητών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών ομάδων για την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων του Γεωπάρκου Ψηλορείτη μέσα από ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα επίσκεψης και ξενάγησης.
Ο χώρος αποτελείται από δύο ενότητες.
Α) ΧΩΡΟΙ ΥΠΟΔΟΧΗΣ – ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
Περιλαμβάνουν:
• Χώρο υποδοχής – πληροφοριών
• Έκθεση Γεωπάρκου με εποπτικό υλικό και διοράματα
• Προσομοίωση Σπηλιάς
• Διόραμα κρητικού σπιτιού
Β) ΧΩΡΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΝ – ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ
Περιλαμβάνει Αίθουσα διαλέξεων – εκδηλώσεων με δυνατότητα προβολών χωρητικότητας 40 ατόμων περίπου με κατάλληλο ηλεκτρονικό εξοπλισμό.
Γεωπάρκο Ψηλορείτη
