«Το φαινόμενο της εποχικότητας αναγνωρίζεται ως το πιο εμφανές χαρακτηριστικό του τουριστικού κλάδου ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που ο κλάδος αντιμετωπίζει στην Ελλάδα. Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκε η διαχρονική εξέλιξη της εποχικότητας του τουρισμού στην Ελλάδα, η σύγκριση των αποτελεσμάτων με ανταγωνίστριες χώρες, η μελέτη της περιφερειακής διάστασης του φαινομένου της εποχικότητας της τουριστικής κίνησης, η σχέση των καιρικών αλλαγών με την τουριστική κίνηση καθώς και τα διαθέσιμα μέτρα και πολιτικές αντιμετώπισης της εποχικότητας» αναφέρεται στα συμπεράσματα της μελέτης του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) με θέμα «Η Εποχικότητα του Τουρισμού στην Ελλάδα».
Από τα αποτελέσματα της μελέτης προκύπτουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά της εποχικότητας, δομικού προβλήματος του ελληνικού τουρισμού:
• Η εποχικότητα του τουρισμού στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα έντονη, ειδικότερα σε ό, τι αφορά στον εισερχόμενο τουρισμό.
• Η εποχικότητα του εσωτερικού τουρισμού είναι αισθητά μικρότερη από την εποχικότητα του εισερχόμενου και του συνολικού τουρισμού, το μέγεθος όμως φαίνεται να επιδεινώνεται σημαντικά κατά τα τελευταία έτη της οικονομικής κρίσης.
• Η εποχικότητα του εισερχόμενου και του συνολικού τουρισμού είναι σημαντικά εντονότερη σε σχέση με ανταγωνίστριες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Πορτογαλία).
• Το πρόβλημα της εποχικότητας του εισερχόμενου και συνολικού τουρισμού στην Ελλάδα γίνεται εντονότερο διαχρονικά και μάλιστα οι εξεταζόμενοι δείκτες επιδεινώνονται ταχύτερα στην Ελλάδα απ’ ό,τι στις ανταγωνίστριες χώρες.
• Η εποχικότητα του εσωτερικού τουρισμού εμφανίζεται μικρότερη στην Ελλάδα απ’ ό,τι στις ανταγωνίστριες χώρες για τα έτη πριν την οικονομική κρίση. Τα τελευταία έτη όμως οι επιδόσεις του μεγέθους αυτού επιδεινώνονται.
• Η διερεύνηση του εισερχόμενου τουρισμού ανά χώρα προέλευσης δείχνει ότι οι χώρες προέλευσης με υψηλότερο μερίδιο στις αφίξεις (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ρωσία) εμφανίζουν υψηλή εποχικότητα, ενώ χαμηλή εποχικότητα εμφανίζουν τουρίστες από χώρες προέλευσης με μικρό μερίδιο στις αφίξεις στην Ελλάδα (Κίνα, Ιαπωνία, Τουρκία).
• H εποχικότητα της τουριστικής ζήτησης είναι έντονη σε όλες τις περιφέρειες της επικράτειας, οι διαφορές όμως που εντοπίζονται μεταξύ των περιφερειών είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Συγκεκριμένα, οι περιφέρειες με την εντονότερη εποχικότητα είναι των Ιονίων Νήσων, του Νοτίου Αιγαίου και της Κρήτης και ενώ οι περιφέρειες με τη σχετικά μικρότερη εποχικότητα είναι η Αττική και η Ήπειρος.
Επιπλέον, προκύπτει ότι ενώ οι αφίξεις αλλοδαπών τουριστών εμφανίζουν ιδιαίτερα έντονη εποχικότητα για όλους τους εξεταζόμενους δείκτες, οι δαπάνες των αλλοδαπών τουριστών δεν επηρεάζονται από την εποχικότητα, όπως και οι διανυκτερεύσεις.
• Οι αλλαγές στα επίπεδα θερμοκρασιών κατά τη διάρκεια του έτους εμφανίζουν πολύ ισχυρή συσχέτιση με την τουριστική κίνηση στην χώρα, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι το κύριο τουριστικό προϊόν της χώρας είναι το λεγόμενο «ήλιος και θάλασσα».
• Η βασική αιτία του φαινομένου της εποχικότητας στην Ελλάδα εντοπίζεται στην παγίωση ενός μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης βάσει των καιρικών και γεωγραφικών συνθηκών της χώρας, οι οποίες ευνοούν την προσφορά τουριστικού προϊόντος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μη αφήνοντας πολλά περιθώρια ανάπτυξης σε μορφές τουρισμού εκτός των παγιωμένων περιόδων αιχμής.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε περιόδους μη αιχμής, χωρίς την ανάλογη οικονομική στήριξη αυτών εγχειρημάτων από το κράτος δεν μπορεί να επιφέρει ανατροπή του φαινομένου της εποχικότητας, όπως άλλωστε δείχνει και το παράδειγμα της Ισπανίας με την εφαρμογή πλήθους επιδοτούμενων από το κράτος προγραμμάτων ταξιδιών κατά τις περιόδους μη αιχμής για πάνω από 25 χρόνια την έχει αναδείξει στη χώρα με τις καλύτερες επιδόσεις στην αντιμετώπιση της εποχικότητας. Περαιτέρω, οι διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι τα φορολογικά έσοδα του κράτους από την επιπλέον τουριστική κίνηση που δημιουργείται από αυτά τα προγράμματα υπερκαλύπτουν την όποια αρχική επιβάρυνση στον κρατικό προϋπολογισμό.
Συνεπώς, η υιοθέτηση τέτοιου είδους προγραμμάτων σε συνδυασμό με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και κυρίως ο τουρισμός ατόμων τρίτης ηλικίας, καθώς και η διείσδυση σε αγορές, όπως της Κίνας και της Ιαπωνίας οι οποίες δείχνουν προτίμηση σε ταξίδια σε περιόδους μη αιχμής, εμφανίζεται ως η καλύτερη στρατηγική στο πλαίσιο ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου αντιμετώπισης της εποχικότητας στη χώρα μας.
Είναι γεγονός ότι ο ορθολογικά σκεπτόμενος επιχειρηματίας επιλέγει να επενδύσει τα κεφάλαιά του εκεί όπου θα του αποφέρουν το μέγιστο δυνατό κέρδος στο μικρότερο δυνατό διάστημα. Όπως αναδείξαμε, όμως, στις προηγούμενες ενότητες, η παγιωμένη κατάσταση στο χώρο του τουρισμού στην Ελλάδα είναι τέτοια, όπου τη μεγαλύτερη απόδοση των επενδυμένων κεφαλαίων φέρνουν οι επενδύσεις στο προϊόν «ήλιος και θάλασσα». Συνεπώς, για να επιλέξει κανείς να επενδύσει σε διαφορετικού είδους τουριστικά προϊόντα, θα πρέπει να προσδοκά κέρδη ανάλογα, ή και μεγαλύτερα, από αυτά που θα αποκόμιζε εάν επένδυε τα κεφάλαιά του σε παραδοσιακά τουριστικά προϊόντα.
Ένα τέτοιο πλαίσιο κινήτρων, ειδικά κατά τα πρώτα στάδια διαμόρφωσης ενός νέου τουριστικού μοντέλου, μπορεί να το δώσει μόνον η δημόσια στήριξη με τη μορφή επιδοτήσεων, φορολογικών κινήτρων ή άλλων αντίστοιχων μέτρων. Σε αυτήν την κατεύθυνση, το κράτος διαθέτει, κατά κύριο λόγο, τις εξής επιλογές:
α) επιδότηση – φορολογικά κίνητρα προς την πλευρά της προσφοράς, δηλαδή προς τις επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου που επιλέγουν να επενδύσουν σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού που αφορούν σε περιόδους μη αιχμής ή, και ακόμα, να λειτουργήσουν τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις τους σε περιόδους μη αιχμής,
β) κινητροδότηση προς την πλευρά της ζήτησης, δηλαδή προς τους ταξιδιώτες που επιλέγουν να πραγματοποιήσουν τα ταξίδια τους σε περιόδους μη αιχμής, και
γ) συνδυασμός των παραπάνω.
Όσον αφορά στα περιθώρια αντιμετώπισης της τουριστικής εποχικότητας στην Ελλάδα, μπορούμε να σημειώσουμε ότι η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι οι όποιες πολιτικές προώθησης εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε περιόδους μη αιχμής δεν φέρνουν αποτέλεσμα εάν δεν συνοδεύονται από την ύπαρξη οικονομικών κινήτρων προς μια τέτοια κατεύθυνση. Συνεπώς, απαιτείται μία δημόσια πολιτική ενισχύσεων (επιδοτήσεις – φορολογικά κίνητρα) για τις επιχειρήσεις του κλάδου που λειτουργούν σε περιόδους μη αιχμής.
Το αν αυτές οι ενισχύσεις λάβουν τη μορφή ενίσχυσης της προσφοράς ή της ζήτησης του τουριστικού προϊόντος θα εξαρτηθεί, από τη μια μεριά, από τα υφιστάμενα δημοσιονομικά περιθώρια και, από την άλλη, από τους θεσμικούς περιορισμούς που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς τις μορφές κρατικών ενισχύσεων.
Σε κάθε περίπτωση, τα μέχρι σήμερα επιτυχημένα παραδείγματα (π.χ. το παράδειγμα της Ισπανίας) δείχνουν ότι μία τέτοια πολιτική είναι αποτελεσματική τόσο όσον αφορά στη μείωση της τουριστικής εποχικότητας όσο και ως προς το οικονομικό της αποτέλεσμα.
Με βάση δε τα συμπεράσματα της ανάλυσής μας, τρεις είναι οι κύριες ομάδες εισερχόμενων τουριστών πάνω στις οποίες δύναται να βασιστεί μια πολιτική άμβλυνσης της εποχικότητας, στοχεύοντας, κατ’ αρχάς σε επιλεγμένες περιφέρειες και μέσα στο πλαίσιο Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας.
1. Τουρίστες τρίτης ηλικίας τόσο από εντός όσο και από εκτός ΕΕ.
2. Τουρίστες από χώρες, κατά βάση, εκτός ΕΕ (π.χ. Κίνα, Ιαπωνία, Η.Π.Α., Καναδάς), όπου οι θεσμικοί και κλιματολογικοί παράγοντες διαμορφώνουν, εξ αντικειμένου, τουριστική ζήτηση εκτός αιχμής για προορισμούς σαν την Ελλάδα.
3. Τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, οι οποίες είναι δεκτικές για ανάπτυξη κατά την περίοδο της επιμήκυνσης.
Δεδομένου ότι:
• ότι η συντριπτική πλειοψηφία της εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης της χώρας προέρχεται από χώρες της Ευρώπης.
• ότι οι διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι τα ταξίδια σε περιόδους μη αιχμής είναι πιο ελκυστικά σε ταξιδιώτες μεγαλύτερων ηλικιακών ομάδων και υψηλότερων εισοδηματικών κλιμακίων, προτείνεται η στόχευση αυτών των προγραμμάτων σε επιλεγμένες περιοχές να αφορά στην ανάπτυξη του τουρισμού της τρίτης ηλικίας τόσο και κυρίως από χώρες της Ευρώπης όσο και από τρίτες χώρες.
Προτάσεις προσέλκυσης της 3ης ηλικίας
Οι υποδομές και οι υπηρεσίες του τόπου προορισμού πρέπει να είναι φιλικές σε ηλικιωμένους με βάση τις πιο κάτω κατευθύνσεις, όπως ανέδειξε η σχετική μελέτη του ΙΤΕΠ.
Οι ηλικιωμένοι πελάτες δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στα θέματα ασφάλειας και προσβασιμότητας, πράγμα που προϋποθέτει ένα φιλικό προορισμό (ασφάλεια – προσβάσιμες υποδομές) σύμφωνα με το πλαίσιο προδιαγραφών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), όπου μια περιοχή χαρακτηρίζεται ως age-friendly μέσα από την εκπλήρωση των πιο κάτω προϋποθέσεων:
• Προσβασιμότητα δημόσιου χώρου και κτιρίων
• Μέσα μεταφοράς φιλικά προς τους ηλικιωμένους
• Δυνατότητα συμμετοχής στα κοινά
• Σεβασμός προς τους ηλικιωμένους
• Αποφυγή κοινωνικού αποκλεισμού
• Πρόσβαση στο σύστημα πληροφόρησης και ειδικών πληροφοριών
• Σύστημα υγείας
• Τα ξενοδοχεία να τοποθετούν ειδικό εξοπλισμό για την εξυπηρέτηση ηλικιωμένων εντός των δωματίων
• Επειδή δίνουν μεγάλη σημασία στις διαπροσωπικές επαφές που αναπτύσσονται με το προσωπικό του ξενοδοχείου και απολαμβάνουν ιδιαίτερα την εξατομικευμένη εξυπηρέτηση (π.χ. να τους σερβίρουν στο τραπέζι), είναι σχετικά εύκολο να μετατρέπονται σε πιστούς και επαναλαμβανόμενους πελάτες.
Η εκπλήρωση των πιο πάνω επιβάλλει επίσης μια γενικότερη στήριξη των δημοσίων τοπικών αρχών και φορέων μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων και δράσεων όπως:
– Έκδοση οδηγών εργονομικών παρεμβάσεων που διευκολύνουν την παραμονή των ηλικιωμένων στα δωμάτια, τους κοινόχρηστους και τους εξωτερικούς χώρους των ξενοδοχείων.
– Ανάπτυξη ιστοσελίδων που να παραθέτουν το πληροφοριακό υλικό με τρόπο που προσιδιάζει στις ανάγκες και τις προτιμήσεις την ηλικιωμένων.
– Ιδιαίτερη έμφαση στη συντήρηση και την επέκταση των πεζοδρομίων σε όλους τους τουριστικούς προορισμούς. Θα πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο που να διευκολύνουν την κυκλοφορία ηλικιωμένων και ατόμων με κινητικά προβλήματα.
– Βελτίωση της υγειονομικής υποδομής των τουριστικών περιοχών.
– Να προγραμματίζονται φεστιβάλ μουσικής και εκθέσεις σε περιόδους εκτός αιχμής. Οι εκδηλώσεις αυτές θα πρέπει να απευθύνονται σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
– Οι δημόσιοι χώροι να σχεδιάζονται κατά τρόπο που να μπορούν να υποδεχθούν ένα γηραιότερο πληθυσμό.
– Ανάπτυξη προγραμμάτων κατάρτισης του προσωπικού των ξενοδοχείων για τους ιδιαίτερους τρόπους εξυπηρέτησης των ηλικιωμένων και της διαχείρισης των παραπόνων τους.
Βάσει των ευρημάτων μας για την εποχικότητα των αφίξεων στις πέντε κύριες τουριστικές περιφέρειες της χώρας το 2013 (Κεντρική Μακεδονία, Ιόνια Νησιά, Αττική, Νότιο Αιγαίο και Κρήτη), το μεγαλύτερο πρόβλημα εποχικότητας έχουν κατά σειρά οι περιφέρειες Ιονίων Νήσων, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης.
Συνεπώς, αρχικά, η στόχευση αυτών των πολιτικών θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος σε αυτές ακριβώς τις περιφέρειες. Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουμε ότι στο πλαίσιο ενός μακροχρόνιου σχεδιασμού διαμόρφωσης ενός νέου τουριστικού μοντέλου της χώρας, δεν θα πρέπει, αυτονοήτως, να αποκλειστούν οι περιφέρειες που στην παρούσα φάση έχουν μικρή τουριστική κίνηση. Απεναντίας, η διαμόρφωση ενός νέου τουριστικού μοντέλου που θα προσφέρει πλην των παραδοσιακού προϊόντος «ήλιος και θάλασσα» και εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα αναμένεται να αναδείξει νέους τουριστικούς προορισμούς της χώρας.
Εναλλακτικές μορφές τουρισμού
Επειδή οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποτελούν κλασικά εργαλεία αντιμετώπισης της εποχικότητας, ακολουθεί μια πολύ σύντομη αναφορά στις μορφές αυτές που, όπως υποστηρίχθηκε στις προηγούμενες ενότητες, συνιστούν ισχυρό παράγοντα προσέλκυσης τουριστών, μπορούν να αναπτυχθούν σε κάθε προορισμό και να συνδυαστούν με άλλα τουριστικά προϊόντα:
Πολιτιστικός τουρισμός
Η δυναμική του πολιτιστικού τουρισμού είναι γνωστή, καθώς και το εύρος των δράσεων που μπορούν να αποτελέσουν το περιεχόμενό του σε κάθε τουριστικό προορισμό. Στο πλαίσιο των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας αυτό που έχει βαρύνουσα σημασία είναι η αξιοποίηση των υφιστάμενων πολιτιστικών πόρων (π.χ. τοπικά πανηγύρια, ιστορικές διαδρομές, παραδοσιακές τέχνες) και η συνδυαστική τους δράση με τον τουρισμό και την τοπική κοινωνία. Κομβικός είναι ο ρόλος του Υπουργείου Πολιτισμού μέσω των περιφερειακών υπηρεσιών του και της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι σε συνεργασία με τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, τα πολιτιστικά ιδρύματα και τους συλλογικούς φορείς της παραδοσιακής βιοτεχνίας και εμπορίας θα εμπλουτίσουν και θα αναδείξουν τα πολιτιστικά προϊόντα που υπηρετούν τον στόχο της επιμήκυνσης.
Γαστρονομικός τουρισμός
Ο μοναδικός γαστρονομικός πλούτος της κάθε περιοχής παρέχει πολλαπλές δυνατότητες για βιωματικές εμπειρίες τοπικής γευσιγνωσίας. Ο δήμος και η περιφέρεια σε συνεργασία με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, τους τοπικούς παραγωγούς, τους chef, τους τοπικούς συλλογικούς φορείς των ξενοδόχων και των εστιατόρων μπορούν να προβάλουν το γαστρονομικό προφίλ του προορισμού με σειρά δράσεων όπως: ξεναγήσεις σε εργαστήρια παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων και σε οινοποιεία, σεμινάρια για τις τοπικές ποικιλίες, εργαστήρια τοπικής κουζίνας, αλλά και συμμετοχή σε ιδιαίτερα «καζάνια».
Τουρισμός ευεξίας, υγείας και ιατρικός τουρισμός
Οι προοπτικές της χώρας σ’ αυτή τη μορφή τουρισμού είναι θετικές: διαθέτει προϊόντα για ευεξία (spa, κέντρα θαλασσοθεραπείας σε ξενοδοχειακές μονάδες), για θεραπεία παθήσεων (ιαματικές πηγές, υδροθεραπευτήρια), αλλά και ποιοτικές μονάδες νοσηλείας για την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού, ο οποίος παρουσιάζει σε διεθνές επίπεδο αλματώδη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Το Υπουργείο Τουρισμού και το Υπουργείο Υγείας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, με τη συμμετοχή των επαγγελματιών του χώρου της υγείας, των ξενοδόχων, των διεθνών μεσολαβητών του ιατρικού τουρισμού, καθώς και των ασφαλιστικών ταμείων των κρατών-μελών της Ε.Ε. οφείλουν να οργανώσουν ένα σημαντικό δίκτυο τροφοδότησης πελατείας κατά το χρονικό διάστημα της επιμήκυνσης.
Συνεδριακός τουρισμός
Πρόκειται για μορφή τουρισμού, που παρέχει πολλαπλά οφέλη σε ένα προορισμό και είναι σε θέση να υποστηρίξει την επιμήκυνση υπό την προϋπόθεση ότι υφίσταται η κατάλληλη συνεδριακή υποδομή και εξασφαλίζεται εύκολη προσβασιμότητα στον προορισμό. Η διεκδίκηση μεγάλων διεθνών συνεδρίων απαιτεί εξειδικευμένες υπηρεσίες προβολής, όπως Convention Bureau σε επίπεδο περιφέρειας ή δήμου. Η συστηματική όμως αξιοποίηση μικρής εμβέλειας συνεδρίων, καθώς και ταξιδιών κινήτρων είναι εγχείρημα που είναι σε θέση να φέρουν σε πέρας οι τοπικές αρχές σε συνεργασία με τον ΕΟΤ και τις τοπικές ενώσεις ξενοδόχων.
Θρησκευτικός τουρισμός
Με σημείο αναφοράς τα θρησκευτικά μνημεία, τους λατρευτικούς χώρους, τις θρησκευτικές τελετές και τα προσκυνήματα, αυτή η μορφή τουρισμού μπορεί να αποτελέσει τμήμα πολιτιστικής περιήγησης ή αυτόνομη μορφή τουρισμού ανάλογα με την εθνικότητα των επισκεπτών. Η Εκκλησία της Ελλάδος σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ., τις περιφέρειες και τους δήμους θα πρέπει να οργανώσουν κατά περίπτωση πρόγραμμα προβολής του θρησκευτικού τουρισμού για τις περιόδους της επιμήκυνσης.
Άλλες εναλλακτικές μορφές τουρισμού, που προσφέρονται για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου είναι ο αθλητικός τουρισμός, ο τουρισμός γκολφ, ο ποδηλατικός τουρισμός. Οι μορφές αυτές όμως προϋποθέτουν την κατάλληλη ειδική υποδομή και αποτελούν επιλογή μόνο για τους προορισμούς που τη διαθέτουν ή είναι σε θέση να την οργανώσουν με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταστούν ανταγωνιστικοί. Εξάλλου, η παραπάνω παράθεση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού είναι εντελώς ενδεικτική, γιατί συνιστά μεγάλη πρόκληση για κάθε προορισμό στο πλαίσιο της Ειδικής Τοπικής Συμφωνίας Εποχικότητας να διαμορφώσει το δικό του μοναδικό τουριστικό χαρτοφυλάκιο αντιμετώπισης της εποχικότητας.
Παράλληλα με την ανάπτυξη προγραμμάτων επιδοτούμενου τουρισμού από χώρες της Ευρώπης, άμεσα αποτελέσματα μπορεί να έχει και η στοχευμένη διείσδυση σε τουριστικές αγορές, οι ταξιδιώτες των οποίων χαρακτηρίζονται από χαμηλή εποχικότητα στην τουριστική τους κίνηση. Βάσει των εκτιμήσεών μας, μεγάλα τέτοια περιθώρια φαίνεται ότι εμφανίζουν οι αγορές της Ασίας (Ιαπωνία, Κίνα), η Τουρκία, χώρες της Αμερικής (Η.Π.Α. και Καναδάς), ενώ αξιοσημείωτες επιδόσεις εμφανίζουν, για τα δεδομένα της ευρωπαϊκής ηπείρου, οι ταξιδιώτες από την Ισπανία, μάλλον απόρροια από την μακρόχρονη προσπάθεια υιοθέτησης μίας διαφορετικής ταξιδιωτικής κουλτούρας.
Με βάση τα προαναφερόμενα προτείνεται, πρώτον, η στόχευση αυτών των προγραμμάτων να αφορά στην ανάπτυξη του τουρισμού της τρίτης ηλικίας από χώρες της Ευρώπης, δεύτερον, η διεύρυνση των τουριστικών μεριδίων από αγορές των οποίων οι ταξιδιώτες χαρακτηρίζονται από χαμηλή, δηλαδή κάτω από τον μέσο όρο της χώρας, εποχικότητα στην τουριστική τους κίνηση και τρίτον, η επιλογή στόχευσης σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, η οποία θα πραγματοποιηθεί με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε προορισμού.
Συνεπώς, εκτός των πιο πάνω αναφερομένων προτάσεων έναντι των αρχών του δημοσίου και της τοπικής αυτοδιοίκησης, στις συμμετέχουσες περιοχές απαιτείται και μία συνοδεύουσα πολιτική ενισχύσεων (επιδοτήσεις – φορολογικά κίνητρα) για τις επιχειρήσεις του κλάδου που λειτουργούν σε περιόδους μη αιχμής στο πλαίσιο εκούσιου σχεδιασμού και συγκρότησης τοπικών πολιτικών άμβλυνσης της εποχικότητας με τον χαρακτηρισμό Ειδικές Τοπικές Συμφωνίες Εποχικότητας.
Οι Ειδικές Τοπικές Συμφωνίες Εποχικότητας συνάπτονται μεταξύ όλων των ιδιωτικού χαρακτήρα εμπλεκομένων φορέων και συλλογικοτήτων του τοπικού τουριστικού κυκλώματος καθώς και των δημοσίων και αυτοδιοικητικών αρχών με στόχο την τήρηση των δράσεων που έχουν συμφωνηθεί για την υποστήριξη της άμβλυνσης της εποχικότητας στην καθορισμένη περιοχή.
Όπως αναφέρθηκε, οι Ειδικές Τοπικές Συμφωνίες Εποχικότητας, εκτός των τοπικών παρεμβάσεων και δράσεων, που εκ των πραγμάτων λαμβάνουν υπόψη και τις τοπικές ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν ένα γενικό πλαίσιο κινήτρων, ικανό να προσελκύσει το ενδιαφέρον συμμετοχής των επιχειρήσεων σε αυτές τις συμφωνίες.
Ειδικά την επιτυχία κατά τα πρώτα στάδια διαμόρφωσης ενός νέου τουριστικού μοντέλου, μπορεί να διασφαλίσει μόνον η δημόσια στήριξη με την μορφή επιδοτήσεων, φορολογικών κινήτρων ή, άλλων, αντίστοιχων μέτρων.
Όπως ήδη αναφέρθηκε σε αυτήν την κατεύθυνση, το κράτος διαθέτει, κατά κύριο λόγο, τις εξής επιλογές:
1. Επιδοτήσεις και κίνητρα προς την πλευρά της τουριστικής προσφοράς είτε κλασσικών είτε εναλλακτικών μορφών τουρισμού που αφορούν σε περιόδους μη αιχμής.
2. Κινητροδότηση προς την πλευρά της ζήτησης, δηλαδή προς τους ταξιδιώτες ή το κύκλωμα ταξιδιωτικής διακίνησης, που επιλέγουν να πραγματοποιήσουν τα ταξίδια τους σε περιόδους μη αιχμής.
3. Συνδυασμός των παραπάνω.
Τα κίνητρα που θα συμφωνηθούν μεταξύ των συμμετεχόντων φορέων θα αφορούν όλες τις τουριστικές επιχειρήσεις που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου και θα συνυπογράψουν τόσο μέσω των συλλογικών τους φορέων όσο και μεμονωμένα τις Εδικές Τοπικές Συμφωνίες Εποχικότητας.
Ως τουριστικές εννοούμε όχι μόνο αυτές που αδειοδοτούνται από τον Ε.Ο.Τ., αλλά και όλες τις άλλες που έχουν τα χαρακτηριστικά της τουριστικής επιχείρησης (π.χ. εστιατόρια, καταστήματα τουριστικών ειδών κ.α.) σύμφωνα με το διεθνές ταξινομικό σύστημα που διέπει τη συγκρότηση των Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού (ΔΛΤ), ανεξάρτητα από τον φορέα αδειοδότησής τους.
Προτείνεται η συγκρότηση μητρώου τουριστικών επιχειρήσεων μέσω ΓΕΜΗ με βάση τόσο τα ως άνω κριτήρια για τους ΔΛΤ ή άλλα π.χ. ΚΑΔ, όσο και την ιδιαίτερη ταυτότητα του κάθε προορισμού σε επίπεδο παραγωγικής δραστηριότητας (π.χ. εργαστήριο αργυροχρυσοχοΐας ή άλλης καλλιτεχνίας).
Το Υπουργείο Τουρισμού αναλαμβάνει το συντονιστικό ρόλο στην κατάρτιση των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας και τον εποπτικό ρόλο στην υλοποίηση τους.
Ειδικότερα το Υπουργείο Τουρισμού:
• Διαμορφώνει το νομοθετικό πλαίσιο των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας
• Συμφωνεί με όλα τα συναρμόδια υπουργεία για τα μέτρα που συνιστούν το χαρτοφυλάκιο των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας
• Αποφασίζει με την Ένωση Περιφερειών Ελλάδος (ΕΝ.Π.Ε.) και την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) για τις διαδικασίες συγκρότησης των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας και για το ρόλο των Δήμων και της Περιφέρειας ως επισπεύδοντες στην ενεργοποίηση των εν λόγω συμφωνιών με αποδέκτες τους παράγοντες της τουριστικής προσφοράς και της τουριστικής ζήτησης
• Εποπτεύει τη λειτουργία των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας και παρεμβαίνει με σκοπό την επίλυση προβλημάτων και την εξασφάλιση ισορροπιών
Στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων μεταξύ επιχειρηματικών συλλογικοτήτων και Δημοτικών Αρχών προτείνεται κατά τη διάρκεια της ισχύος των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας:
• Η μείωση του τέλους διαμονής παρεπιδημούντων που επιβάλλεται στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και του τέλους επί των ακαθαρίστων εσόδων των τουριστικών επιχειρήσεων
• Η μείωση των δημοτικών τελών φωτισμού και καθαριότητας
• Η μείωση των τελών ύδρευσης στα πλαίσια των τοπικών ιδιαιτεροτήτων ύδρευσης.
• ΤΑΠ υπέρ δήμων: επέκταση των απαλλαγών που ισχύουν για τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και σε όσες τουριστικές επιχειρήσεις υποστηρίζουν την επιμήκυνση και είναι ενταγμένες στο πλαίσιο των Ειδικών Τοπικών Συμφωνιών Εποχικότητας.
• Η απαλλαγή από το τέλος διαφήμισης υπέρ δήμων για όλες τις δράσεις προβολής και τις εκδηλώσεις των τουριστικών επιχειρήσεων που θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα επιμήκυνσης
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΙΤΕΠ
1. Δρ. Μαρία Μαρκάκη, Οικονομολόγος – Μηχανολόγος
2. Σοφία Γ. Πανούση, Οικονομολόγος,
3. Δρ. Γιώργος Σώκλης, Οικονομολόγος
4. Δρ. Αγνή Χριστίδου, Νομικός
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ
Γεράσιμος Α. Ζαχαράτος
Ομότιμος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομικής και Διοίκησης Πανεπιστημίου
Πατρών, Γεν. Διευθυντής ΙΤΕΠ
Περιφερειακή διάσταση εποχικότητας τουρισμού
