«Η νέου τύπου οικονομία για εμάς είναι η εξαγωγή του πολιτισμού, του ταλέντου, της δημιουργικότητας και συνεπώς η τόνωση του μουσειακού τουρισμού» επισημαίνει σε συνέντευξη στο «Ην-Ων» ο Διευθυντής του Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου Δρ Γεώργιος Κακαβάς, αρχαιολόγος-ιστορικός της Τέχνης.
Ερ. Ποιός είναι ο ρόλος του μουσειακού τουρισμού;
Απ. Ο μουσειακός τουρισμός αποτελεί μία από τις πιο δυναμικές παραμέτρους της βαριάς βιομηχανίας της χώρας. Ένας τόπος με ιδιαίτερο πολιτισμικό προφίλ και τόσες εθνολογικές ιδιαιτερότητες, η Ελλάδα, με μακρά και ένδοξη ιστορία, με τέχνη που χάραξε ανεξίτηλο το σημάδι της στο σώμα της ανθρωπότητας, με σύγχρονο πολιτισμό από τους πλέον πρωτοποριακούς στον κόσμο, οφείλει να είναι η πρωταγωνίστρια του μουσειακού τουρισμού παγκοσμίως. Λειτουργικά, δυναμικά, διαδραστικά μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι μοναδικοί βρίσκονται σε κάθε γωνιά σχεδόν της χώρας. Ας ενισχύσουμε τις δράσεις τους, ώστε η συμβολή τους στην κρατική οικονομία και τις τοπικές κοινωνίες να είναι αποφασιστική και προσοδοφόρα. Οι προκλήσεις δεν σταματούν. Το έχουμε πλέον αντιληφθεί «όταν περιορίζεται η ροή των πόρων για τον πολιτισμό απειλείται η κοινωνική συνοχή, η πρόοδος, η ενθάρρυνση της δημιουργικότητας, απειλείται τελικά η ίδια η ταυτότητά μας». Η νέου τύπου οικονομία για εμάς είναι η εξαγωγή του πολιτισμού, του ταλέντου, της δημιουργικότητας και συνεπώς η τόνωση του μουσειακού τουρισμού.
Ερ. Ποια είναι τα νέα σχέδια για την ανάπτυξη του Μουσείου;
Απ. Οι προοπτικές που ανοίγονται μπροστά μας είναι ευθέως ανάλογες των προσπαθειών μας, τις οποίες συνεχίζουμε με αγωνιστικότητα, μεθοδικότητα και συνέπεια. Προσέλκυση νέου κοινού, ενίσχυση του ενδιαφέροντος των πιστών μας φίλων, εμπλουτισμός των Συλλογών μας, διοργάνωση ή συνδιοργάνωση νέων εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, που με τη σειρά τους θα συμβάλλουν στην τόνωση της προσέλευσης επισκεπτών καθώς και στην εξωστρέφεια του Μουσείου.
Προσδοκούμε και οραματιζόμαστε το Ιλίου Μέλαθρον να αποτελεί αγαπημένο προορισμό επίσκεψης και μια ολοκληρωμένη μουσειακή εμπειρία για όλους τους Έλληνες και για όσους ζουν στην Ελλάδα, της ημετέρας παιδείας μετέχοντες. Προσδοκούμε και οραματιζόμαστε επισκέψεις οικογενειών και νέων επιστημόνων. Προσδοκούμε και οραματιζόμαστε ένα Μουσείο ζωντανό και φωτεινό γεμάτο από τους τόσους ξένους τουρίστες, που κάθε χρόνο επισκέπτονται τη χώρα μας. Προσδοκούμε και οραματιζόμαστε ένα προσοδοφόρο Δημόσιο Μουσείο που να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της χώρας και της πόλης μας. Προσδοκούμε και οραματιζόμαστε το Επιγραφικό και Νομισματικό Μουσείο να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην Κοινωνία και την Παιδεία.
Τέλος, προσδοκούμε και οραματιζόμαστε να κερδίσουμε όλοι μαζί το στοίχημα στη ζωή της πόλης, σήμερα, που οι αντοχές δοκιμάζονται σκληρά, να κρατήσουμε τις αξίες του ανθρωπισμού όρθιες και αλώβητες από τον ακήρυχτο πόλεμο που προσπαθεί να τις πλήξει. Η αξιοπρέπεια, η αλληλεγγύη, η προσφορά είναι για μας οι τρόποι διαχείρισης της κρίσης, που μαστίζει τη χώρα και την κοινωνία μας.
Ερ. Ποιο είναι το Νομισματικό Μουσείο;
Απ. Το Νομισματικό Μουσείο είναι ένα από τα παλαιότερα κρατικά Μουσεία στην Ελλάδα. Θεσμοθετήθηκε το 1834, λίγο μετά το ΕΑΜ. Μετά από πολλές περιπέτειες και μετακινήσεις το Νομισματικό Μουσείο βρήκε τη μόνιμη στέγη του στο Ιλίου Μέλαθρον. Ιλίου Μέλαθρον (Παλάτι της Τροίας) ήταν το όνομα της οικίας του μεγάλου γερμανού αρχαιολόγου και πατέρα της προϊστορικής αρχαιολογίας Ερρίκου Σλήμαν, έργο του φημισμένου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Οικοδομήθηκε κατά το διάστημα 1878-1880 και εγκαινιάστηκε με μεγάλη λαμπρότητα και επισημότητα στις 30 Ιανουαρίου 1881. Από το 1998, το Ιλίου Μέλαθρον, ίσως το εμβληματικότερο νεοκλασικό της Αθήνας, αποτελεί τη φιλόξενη κοιτίδα για τις εξαιρετικές Συλλογές του Νομισματικού Μουσείου.
Τα προσκτήματα του Νομισματικού Μουσείου ξεπερνούν τις 600.000 και καλύπτουν με μοναδικό τρόπο όλη την ιστορία της οικονομίας και του νομίσματος από το 14ο αι. π.Χ. έως τις μέρες μας. Ανάμεσα στους θησαυρούς του, που παρουσιάζονται στη μόνιμη έκθεση και τις Συλλογές του Ιλίου Μελάθρου, περιλαμβάνονται τάλαντα και οβελοί, αρχαία ελληνικά νομίσματα, σταθμία και έργα μικροτεχνίας, όπως σφραγιδόλιθοι, ρωμαϊκά νομίσματα τόσο της Δημοκρατίας, όσο και του Imperium, βυζαντινά και μεσαιωνικά νομίσματα και μολυβδόβουλα, αλλά και τα περίφημα μετάλλια της Αναγέννησης και τα νεότερα και σύγχρονα νομίσματα. Το Μουσείο αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα στο είδος του παγκοσμίως και ένα πολύ ιδιαίτερο Ίδρυμα. Και ενώ η μόνιμη έκθεσή του καλύπτει με μοναδική ακρίβεια τη διαχρονία του νομίσματος από την προκερματική εποχή έως τις μέρες μας, καινοτόμες περιοδικές εκθέσεις ειδικών θεματικών προσελκύουν συνεχώς νέο κοινό.
Το Μουσείο αποτελεί σημείο συνάντησης για τη διεθνή νομισματική έρευνα, κέντρο συντήρησης νομισμάτων, μεταλλίων και σφραγίδων, χώρο εκπαιδευτικών προγραμμάτων και πολιτιστικών δρώμενων.
Το Ιλίου Μέλαθρον αποτελεί ένα μοναδικό συνδυασμό συνύπαρξης μουσειακών θησαυρών σε ένα ιστορικό κτήριο και ασκώντας δυναμική εξωστρεφή πολιτική, ως σοφός παρατηρητής της ζωής της πόλης, διαφυλάσσει τη μνήμη και εξυφαίνει νέες ιστορίες. Όχι μόνον η Μούσα της Ιστορίας, η Κλειώ, αλλά και όλες οι άλλες Μούσες των Τεχνών και των Επιστημών, βρίσκονται σε συνεχή διάλογο στο χώρο του Ιλίου Μελάθρου, με τις ποικίλες πολιτιστικές του εκδηλώσεις, που είναι ενέσεις αισιοδοξίας για τη δοκιμαζόμενη κοινωνία.
Στις προκλήσεις που φέρνουν οι νέες εποχές, το Νομισματικό Μουσείο ανταποκρίνεται με νέες εμπνεύσεις και νέο υλικό, με δυναμική παρουσία στην κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό. Το χρήμα είναι ο πιο δυναμικός παράγοντας της Οικονομίας, σε αυτό εκφράζεται η πεμπτουσία της οικονομικής δραστηριότητας και αυτό βρίσκεται πίσω από τις κοινωνικές μεταβολές και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι κοινωνίες όλων των εποχών είχαν ως αφετηρία, αλλά και πρωταρχικό συστατικό στοιχείο τους την οικονομική δραστηριότητα, καθώς στον καταμερισμό της συνίστατο η δομή της κάθε κοινωνίας. Η συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στο χρήμα και το νόμισμα, διαχρονικά, παραμένει λίγο-πολύ η ίδια, όσον αφορά τις βασικές λειτουργίες του χρήματος, το ότι, δηλαδή, είναι κοινό μέτρο αξίας των διάφορων αγαθών και υπηρεσιών, μέσο συναλλαγών και μέσο αποταμίευσης και διαφύλαξης της περιουσίας. Στην σημερινή αδήριτη παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα, όπου η έκφραση «οικονομική κρίση» βρίσκεται στα χείλη όλων μας, όταν τα νομίσματα σε εποχές αλλαγής και σε εποχές κρίσης δοκιμάζονται σκληρά, οι ασθένειες του χρήματος όπως ο πληθωρισμός, η απαξίωση και η υποτίμηση αποδεικνύονται διαχρονικά οικονομικά φαινόμενα.
Ερ. Ποια είναι η ετυμολογία της λέξης νόμισμα;
Απ. Η λέξη νόμισμα ετυμολογικά προέρχεται από την αρχαία ελληνική νόμος. Αναφέρεται στο ενσφράγιστο κερματόμορφο τεμάχιο μετάλλου με σταθερό και προσδιορισμένο βάρος. Η εκδίδουσα αρχή εγγυόταν το βάρος και τη μέγιστη δυνατή καθαρότητα του μετάλλου -ιδίως του πολύτιμου- και με τις σφραγίδες της στις δύο όψεις του το καθιστούσε «δόκιμον» στις συναλλαγές μέσα στην επικράτειά της. Τα κέρδη τα οποία της απέφερε ο έλεγχος αυτής της διαδικασίας δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητα. Η διάδοση -αν όχι και η ίδια η επινόηση- του νομίσματος ίσως οφείλονται στο λόγο αυτόν.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «Από ανάγκη επινοήθηκε η χρήση του νομίσματος, επειδή δεν μεταφέρονται όλα, όσα είναι αναγκαία στον άνθρωπο από τη φύση. Για το λόγο αυτό συμφώνησαν να δίνουν και να παίρνουν στις συναλλαγές τους ένα τέτοιο αγαθό το οποίο και το ίδιο θα ήταν χρήσιμο και θα ήταν εύχρηστο στα απαραίτητα για τη ζωή όπως ο σίδηρος και ο άργυρος και άλλα παρόμοια. Αρχικά καθορίσθηκε το μέγεθος και το βάρος του αλλά τελικά το σφράγιζαν για να απαλλαγούν από το ζύγισμα, αφού η σφραγίδα δήλωνε το ποσόν».
Ερ. Ποιος ήταν ο ρόλος της σφραγίδας στα αρχαία νομίσματα;
Απ. Η σφράγιση και οι τεχνικές που την υποστηρίζουν είναι παγκόσμιες, διαχρονικές και διαπολιτισμικές. Το ίχνος του αποτυπώματος του ανθρώπου, δήλωση της ταυτότητας και μοναδικότητας του, σταδιακά έδωσε τη θέση του σε αντικείμενα, που επιτελούσαν τον ίδιο σκοπό. Κάθε ιδιοκτήτης είχε τη δική του προσωπική σφραγίδα ως αναγνώριση της ιδιότητας, του αξιώματος ή του επαγγέλματός του. Με αυτήν σφράγιζαν την ιδιοκτησία τους, διασφάλιζαν τα αγαθά τους κατά την αποθήκευση και τη μεταφορά τους. Ως φυλαχτά ή κοσμήματα ικανοποιούσαν την ανθρώπινη ματαιοδοξία, κατεύναζαν τους φόβους, επισφράγιζαν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι σφραγίδες είναι μικροσκοπικά αρνητικά γλυπτά, σκαλισμένα σε ημιπολύτιμους λίθους, χρυσό, ελεφαντόδοντο ή πηλό ή με την τεχνική της χύτευσης σε υαλομάζα και φαγεντιανή. Εμφανίστηκαν ήδη από την πρώιμη Νεολιθική εποχή, υποδεικνύοντας τους κοινωνικούς συσχετισμούς μεταξύ των κοινοτήτων, ενώ στην Εποχή του Χαλκού αποτέλεσαν δηλωτικά της ιεραρχίας και της προσωπικής ιδιοκτησίας. Οι μινωικοί και μυκηναϊκοί σφραγιδόλιθοι και τα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια αποτέλεσαν σύμβολα της ανακτορικής εξουσίας και της βασιλικής ταυτότητας.
Στην έκθεση Σφραγίζοντας την Ιστορία: Θησαυροί από Ελληνικά Μουσεία παρουσιάσθηκαν σπάνια, όλως ιδιαίτερα και μοναδικά αντικείμενα, που άφησαν το αποτύπωμα τους στην Ιστορία, είτε με τη μορφή πορτραίτων των πρωταγωνιστών της, είτε ως άμεσες πηγές μείζονων ιστορικών και πολιτικών γεγονότων, είτε τέλος, ως πανανθρώπινες κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές έννοιες και αξίες. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στα αρχαιολογικά μουσεία της Φιλιππούπολης και Σόφιας στην Βουλγαρία από τις 7 Νοεμβρίου 2013 μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου 2014.